فلسفه در قرآن؛ چشم انداز ربانی
21 آذر 1404 - خواندن 3 دقیقه - 18 بازدید
✍️ محمدجواد ربانی
قرآن کریم تنها کتاب هدایت و اخلاق نیست؛ بلکه سرچشمه یک نظام فلسفی توحیدی است که می تواند به زبان امروز، معنای زندگی، جایگاه عقل و نسبت علم و دین را روشن کند. در نگاه ربانی، فلسفه قرآنی نه تقلید از یونان است و نه حذف عقل؛ بلکه راهی سوم است: استخراج فلسفه ای بومی از متن وحی برای پاسخ به نیازهای انسان معاصر.
سه ستون فلسفه ربانی در قرآن
🔹 فلسفه آفرینش
آفرینش در قرآن «حق» و «هدفمند» است. انسان سه ماموریت دارد:
- عبادت به مثابه مسیر کمال،
- خلافت و امانت داری الهی،
- تجلی اسماء الهی در وجود خویش.
این هندسه غایت شناسی، انسان را موجودی الهی و مسئول معرفی می کند؛ نه صرفا یک حیوان ناطق یا عامل اخلاقی، بلکه مظهر اسماء خداوند.
🔹 فلسفه عقل
در قرآن عقل همیشه به صورت فعل آمده است؛ یعنی عقل یک فرایند پویا و ارادی است. عقل در نگاه ربانی، حجت درونی است که هم سنگ وحی عمل می کند. این عقل محدود نیست مگر در قلمرو غیب، جایی که تجربه و برهان بشری راه ندارد.
🔹 فلسفه علوم قرآنی
این یادداشت چند نوآوری دارد:
- صورت بندی سه گانه فلسفه آفرینش،
- تحلیل فعل محور بودن عقل در قرآن،
- معرفی فلسفه مضاف قرآنی به عنوان رشته ای مستقل،
- طرح امکان فلسفه ورزی قرآنی بدون فروکاستن آن به قالب های یونانی یا نوکانتی،
- پیشنهاد «فلسفه قرآنی بومی» به عنوان راهی سوم میان تقلید و نص گرایی افراطی.
جمع بندی
قرآن کریم تنها کتاب هدایت و اخلاق نیست؛ بلکه سرچشمه یک نظام فلسفی توحیدی است که می تواند به زبان امروز، معنای زندگی، جایگاه عقل و نسبت علم و دین را روشن کند. در نگاه ربانی، فلسفه قرآنی نه تقلید از یونان است و نه حذف عقل؛ بلکه راهی سوم است: استخراج فلسفه ای بومی از متن وحی برای پاسخ به نیازهای انسان معاصر.
سه ستون فلسفه ربانی در قرآن
🔹 فلسفه آفرینش
آفرینش در قرآن «حق» و «هدفمند» است. انسان سه ماموریت دارد:
- عبادت به مثابه مسیر کمال،
- خلافت و امانت داری الهی،
- تجلی اسماء الهی در وجود خویش.
این هندسه غایت شناسی، انسان را موجودی الهی و مسئول معرفی می کند؛ نه صرفا یک حیوان ناطق یا عامل اخلاقی، بلکه مظهر اسماء خداوند.
🔹 فلسفه عقل
در قرآن عقل همیشه به صورت فعل آمده است؛ یعنی عقل یک فرایند پویا و ارادی است. عقل در نگاه ربانی، حجت درونی است که هم سنگ وحی عمل می کند. این عقل محدود نیست مگر در قلمرو غیب، جایی که تجربه و برهان بشری راه ندارد.
🔹 فلسفه علوم قرآنی
علوم قرآنی (تاریخ، لغت، ناسخ و منسوخ، اسباب نزول و…) خود نیازمند فلسفه اند. نگاه ربانی سه سطح را روشن می کند:
- فلسفه علوم قرآنی: مبانی هستی شناختی و معرفت شناختی این علوم،
- فلسفه قرآن شناسی: پرسش از ماهیت وحی و نسبت زبان بشر با کلام خدا،
- فلسفه تفسیر: روش شناسی فهم مراد جدی خداوند.
این تقسیم بندی علوم قرآنی را از قواعد پراکنده به یک دستگاه معرفت شناختی ارتقا می دهد.
نوآوری ربانی
این یادداشت چند نوآوری دارد:
- صورت بندی سه گانه فلسفه آفرینش،
- تحلیل فعل محور بودن عقل در قرآن،
- معرفی فلسفه مضاف قرآنی به عنوان رشته ای مستقل،
- طرح امکان فلسفه ورزی قرآنی بدون فروکاستن آن به قالب های یونانی یا نوکانتی،
- پیشنهاد «فلسفه قرآنی بومی» به عنوان راهی سوم میان تقلید و نص گرایی افراطی.
جمع بندی
فلسفه ربانی در قرآن، انسان را موجودی الهی، مسئول و مظهر اسماء معرفی می کند؛ عقل را حجت باطنی و شرط فهم دین می داند؛ و علوم قرآنی را وارد قلمرو تامل فلسفی می سازد. این دستگاه می تواند پایه یک فلسفه قرآنی بومی باشد که با زبان استدلالی و توحیدی، به پرسش های امروز پاسخ دهد و راهی تازه برای آموزش، اخلاق و تمدن بگشاید.