نفس های خاکستری؛ روایت علمی از بحران هوای اصفهان

اصفهان، شهری با پیشینه ای درخشان در تاریخ، فرهنگ و هنر ایران، امروز با چالشی جدی به نام آلودگی هوا دست وپنجه نرم می کند. این بحران زیست محیطی نه تنها سلامت جسمی و روانی شهروندان را تهدید می کند، بلکه بر اقتصاد، گردشگری، کیفیت زندگی و آینده ی توسعه پایدار شهر نیز سایه افکنده است.

بر اساس گزارش اداره کل محیط زیست استان اصفهان، در سال ۱۴۰۲ بیش از ۱۰۰ روز ناسالم در این شهر ثبت شده است (پیام ما، ۱۴۰۲).

دلایل بروز آلودگی هوا در اصفهان

۱. عوامل طبیعی

• موقعیت جغرافیایی: اصفهان در فلات مرکزی ایران و در محاصره کوه ها قرار دارد. این موقعیت باعث کاهش جریان هوا و افزایش پدیده ی وارونگی دما در فصول سرد می شود.
• خشکسالی و کاهش پوشش گیاهی: کاهش بارندگی، خشک شدن زاینده رود و از بین رفتن پوشش گیاهی، منجر به افزایش گرد و غبار و کاهش رطوبت هوا شده است.

۲.عوامل انسانی

• وسایل نقلیه موتوری: بین ۵۸ تا ۷۰ درصد آلودگی هوای اصفهان ناشی از تردد خودروها و موتورسیکلت هاست (پیام ما، ۱۴۰۲).
• صنایع آلاینده: استقرار صنایع سنگین مانند فولاد مبارکه، ذوب آهن و پالایشگاه ها در شعاع نزدیک به شهر، سهمی حدود ۳۰ تا ۴۰ درصدی در آلودگی دارند (ایسنا، ۱۴۰۲).
• کیفیت پایین سوخت: بنزین و گازوئیل تولیدی در کشور دارای میزان بالای گوگرد و عدد اکتان پایین هستند که منجر به احتراق ناقص و افزایش آلاینده ها می شود (پرشین خودرو، ۱۴۰۴).

۳. ضعف در حکمرانی محیط زیستی

• عدم اجرای موثر قانون هوای پاک: از ۱۱۲ تکلیف قانونی برای ۱۷ دستگاه، تنها ۳۰ درصد به طور کامل اجرا شده اند (جهان صنعت، ۱۴۰۳).
• نبود ضمانت اجرایی و هماهنگی بین نهادها: بسیاری از دستگاه ها به دلیل نبود بودجه، تعارض منافع یا ضعف نظارت، از اجرای وظایف قانونی خود سر باز می زنند.

راهکارهای کلان نگر

۱. نوسازی ناوگان حمل ونقل

الف) جایگزینی خودروهای فرسوده

• بیش از ۲ میلیون خودروی فرسوده در کشور تردد می کنند که سهم بالایی در تولید آلاینده ها دارند (ایسنا، ۱۴۰۳).
• موتورسیکلت های کاربراتوری تا ۷ برابر خودروهای بنزینی آلاینده تولید می کنند (سازمان محیط زیست، ۱۴۰۲).

ب) توسعه حمل ونقل عمومی پاک

• افزایش خطوط مترو، BRT و اتوبوس های برقی در مناطق پرتردد.
• ایجاد مسیرهای ایمن برای دوچرخه سواری و پیاده روی.

ج) ارتقاء کیفیت سوخت

• کاهش گوگرد بنزین به زیر ۵۰ ppm مطابق استاندارد یورو ۵.
• توسعه زیرساخت های شارژ خودروهای برقی و جایگاه های CNG.

۲. انتقال صنایع آلاینده

• انتقال صنایع سنگین به خارج از شعاع ۵۰ کیلومتری شهر.
• الزام به نصب فیلترهای صنعتی و پایش آنلاین آلاینده ها.

۳. احیای زاینده رود و توسعه فضای سبز

• احیای تالاب گاوخونی و افزایش پوشش گیاهی برای کاهش گرد و غبار.
• 
  

راهکارهای خردنگر

• تشویق به دورکاری در روزهای آلوده.
• آموزش رانندگی سبز (Eco-driving).
• نصب فیلتر در دودکش منازل و مغازه ها.
• ممنوعیت سوزاندن زباله و ضایعات کشاورزی.

فرهنگ سازی و مشارکت مردمی

• آموزش محیط زیستی در مدارس و مهدکودک ها.
• کمپین های مردمی با مشارکت هنرمندان، کودکان و خانواده ها.
• تولید محتوای خلاقانه در شبکه های اجتماعی با محوریت «هوای پاک، حق کودک است».

برنامه پیشنهادی برای آینده و ضمانت اجرایی

۱. تدوین «برنامه جامع کاهش آلودگی هوای اصفهان»

• با مشارکت شهرداری، محیط زیست، استانداری، وزارت صمت، وزارت نفت و جامعه مدنی.
• تعیین اهداف کمی (مثلا کاهش ۳۰ درصدی آلاینده ها تا سال ۱۴۰۷).

۲. ایجاد «ستاد اجرایی هوای پاک» با اختیارات فرابخشی

• ریاست با استاندار؛ عضویت نمایندگان وزارتخانه ها، شهرداری، صنایع، دانشگاه ها و سمن ها.
• پایش ماهانه عملکرد دستگاه ها و انتشار عمومی گزارش ها.

۳. تخصیص بودجه پایدار

• اختصاص درصدی از درآمدهای حاصل از عوارض خودرو، سوخت و صنایع آلاینده به صندوق هوای پاک.
• حمایت از تولید داخلی خودروهای برقی و فیلترهای صنعتی.

۴. ضمانت اجرایی

• اعمال جریمه های سنگین برای دستگاه های متخلف.
• انتشار عمومی نام دستگاه های ناکارآمد.
• استفاده از ظرفیت دیوان عدالت اداری و سازمان بازرسی کل کشور.

درپایان بحران آلودگی هوای اصفهان، حاصل ترکیبی از عوامل طبیعی، انسانی و ساختاری است. اما راه حل آن نیز در دستان ماست؛ با نوسازی ناوگان، ارتقاء کیفیت سوخت، اجرای کامل قانون هوای پاک و مشارکت مردمی می توانیم دوباره آسمان آبی را به اصفهان بازگردانیم. این مسیر نیازمند اراده ای ملی، مشارکتی محلی و نگاهی بین نسلی است.

به امید روزهایی با آسمانی آبی...

سید مجتبی معین الدینی/آذر ۱۴۰۴

منابع:

• پیام ما، ۱۴۰۲: https://payamema.ir/payam/96177
• پرشین خودرو، ۱۴۰۴: https://www.persiankhodro.com/news/149039
• جهان صنعت، ۱۴۰۳: https://jahansanatnews.ir/553663
• ایسنا، ۱۴۰۳: https://www.isna.ir/news/1404090905883