دانشگاه تبریز؛ خاستگاه اندیشه ورزی و تداوم گر راه دانشجویان ۱۶ آذر

---

 

دانشگاه در تاریخ معاصر ایران تنها محل آموزش و پژوهش نبوده است، بلکه کانونی برای تکوین اندیشه، شکل گیری آگاهی و بروز مسئولیت اجتماعی نسل جوان به شمار آمده است. روز دانشجو در تقویم کشور، یادآور نقش تاریخی دانشگاه و دانشجویان در دفاع از استقلال، آزادی و عدالت است. این روز در پی حادثه شانزدهم آذر سال ۱۳۳۲ در دانشگاه تهران شکل گرفت؛ روزی که سه دانشجو در اعتراض به فضای سیاسی و دخالت های خارجی به شهادت رسیدند و نام آنان به عنوان نماد آگاهی و مقاومت در تاریخ ماندگار شد. با این حال، ۱۶ آذر تنها آغازگر حرکتی بود که به مرور در دانشگاه های سراسر کشور گسترش یافت و هر یک از مراکز آموزش عالی سهمی در تداوم این مسیر یافتند. در میان آن ها، دانشگاه تبریز جایگاهی ویژه دارد؛ دانشگاهی که پس از دانشگاه تهران، یکی از قدیمی ترین و اثرگذارترین دانشگاه های ایران است و نه فقط به عنوان یک مرکز علمی، بلکه به عنوان یکی از محورهای اصلی جنبش دانشجویی در کشور شناخته می شود.

از ۱۶ آذر تا امروز؛ سهم دانشگاه تبریز در پرورش نسل آگاه و مسئول

دانشگاه تبریز که در سال ۱۳۲۶ تاسیس شد، از همان سال های نخست فعالیت، محل رشد جریان های فکری و فرهنگی گوناگون بود و در ادامه، به یکی از کانون های مهم اعتراضات و حرکت های دانشجویی علیه بی عدالتی و استبداد تبدیل شد. این دانشگاه علاوه بر همراهی با حرکت های ملی و دانشجویی کشور، مناسبت ها و رویدادهای خاص خود را تجربه کرده است؛ رویدادهایی که هویت سیاسی و اجتماعی آن را شکل داده و موجب شده است دانشگاه تبریز در تاریخ جنبش دانشجویی ایران جایگاه متمایزی داشته باشد. اما نقطه اوج نقش آفرینی دانشگاه تبریز در مبارزه با رژیم پهلوی در روز ۱۸ اردیبهشت سال ۱۳۵۷ رقم خورد؛ روزی که به عنوان یکی از مهم ترین و تاثیرگذارترین حرکت های دانشجویی پیش از انقلاب شناخته می شود.

در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۵۷، دانشجویان و گروهی از اساتید دانشگاه تبریز در اعتراض به سیاست های حکومت و در دفاع از حقوق مردم و آزادی های اساسی تجمع کردند. این حرکت که رنگ و بوی آشکار سیاسی داشت، با دخالت نیروهای امنیتی و شهربانی وقت به خشونت کشیده شد و در جریان آن، سه تن از دانشجویان دانشگاه تبریز به شهادت رسیدند. این حادثه که به سرعت در میان دانشگاهیان سراسر کشور بازتاب پیدا کرد، به عنوان یکی از نقطه های حساس و تعیین کننده در روند مبارزات مردمی پیش از انقلاب شناخته شد. هم زمانی این حرکت با اوج گیری اعتراضات عمومی در سال ۱۳۵۷ و قرار گرفتن دانشگاه تبریز در خط مقدم مبارزه، سبب شد ۱۸ اردیبهشت به عنوان روزی تاریخی در حافظه دانشگاه و مردم آذربایجان ثبت شود. این روز نه فقط نشان دهنده پیوند عمیق دانشگاه با حرکت دانشجویی ملی است، بلکه بیانگر هویت مستقل و اثرگذار دانشگاه تبریز در مسیر مبارزه برای آزادی و عدالت نیز به شمار می آید.

دانشگاه تبریز؛ روایت آگاهی، مقاومت و تداوم جنبش دانشجویی پس از ۱۶ آذر

اهمیت دانشگاه تبریز در تاریخ سیاسی و اجتماعی کشور صرفا محدود به دوره پیش از انقلاب نیست. این دانشگاه در دوران دفاع مقدس نیز یکی از فعال ترین و فداکارترین مراکز آموزش عالی بوده و به دلیل تقدیم شمار زیادی از شهدا، جانبازان و ایثارگران، لقب «مشهدالشهدا» را در میان دانشگاه های کشور به خود اختصاص داده است. بر اساس اسناد موجود، دانشگاه تبریز ۱۶۰ شهید دانشجو، کارمند و عضو هیئت علمی را در راه دفاع از کشور تقدیم کرده است؛ آماری که در نوع خود کم نظیر است و نشان می دهد چگونه روحیه مقاومت، مسئولیت پذیری و فداکاری در میان دانشجویان و دانشگاهیان تبریز ریشه دار بوده و استمرار داشته است.

در این میان، یاد و نام شهیده مظلوم مهسا احمری، دانشجوی دکتری دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تبریز نیز بخشی از این میراث مقاومت و ایثار است؛ دانشجویی که بنا بر گزارش ها در جریان جنگ تحمیلی ۱۲روزه و در حمله رژیم غاصب صهیونیستی به شهادت رسید و نام او همچون دیگر شهیدان دانشگاه تبریز، در حافظه دانشگاه ماندگار شده است. شهادت او نشان می دهد که دامنه تهدیدها علیه نسل دانشجو تنها محدود به مرزهای جغرافیایی کشور نبوده و دانشگاه تبریز حتی در مقاطع معاصر نیز همچنان قربانیانی در راه عدالت و کرامت انسانی تقدیم کرده است.

۱۶ آذر در دانشگاه تبریز؛ بازخوانی نقش دانشجویان در بیداری اجتماعی

یکی از تلخ ترین و در عین حال ماندگارترین حوادث مرتبط با دانشگاه تبریز در سال های جنگ تحمیلی، بمباران دانشکده فنی این دانشگاه در تاریخ ۲۷ دی ۱۳۶۵ است. در این روز، هواپیماهای جنگی رژیم بعث عراق ساختمان دانشکده فنی را هدف قرار دادند که در نتیجه آن ۲۲ نفر از دانشجویان و کارکنان جان خود را از دست دادند و ده ها نفر دیگر مجروح شدند. این حادثه که یکی از نمونه های آشکار هدف قرار گرفتن مراکز علمی و آموزشی کشور در دوران جنگ است، تاثیری عمیق بر حافظه جمعی دانشگاه گذاشت و دانشگاه تبریز را بیش از پیش به عنوان نماد ایثار و مقاومت در میان دانشگاه های ایران معرفی کرد.

یاد این شهدا، همراه با یاد شهدای ۱۸ اردیبهشت ۱۳۵۷ و دیگر جان باختگان دانشگاه، امروز بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی دانشگاه تبریز را تشکیل می دهد.

با مرور این رویدادها می توان دریافت که دانشگاه تبریز نه تنها در عرصه علم و آموزش، بلکه در عرصه های اجتماعی و تاریخی نیز نقشی برجسته ایفا کرده است. این دانشگاه پس از دانشگاه تهران، یکی از مهم ترین کانون های شکل گیری و تداوم حرکت های دانشجویی بوده و همواره در بزنگاه های حساس تاریخی، صدای عدالت خواهی، آزادی طلبی و مسئولیت پذیری اجتماعی را نمایندگی کرده است.

امتداد طبیعی ۱۶ آذر در دانشگاه تبریز، در حوادث متعددی از جمله ۱۸ اردیبهشت ۵۷ و در سال های دفاع مقدس دیده می شود. بدین ترتیب، روز دانشجو برای دانشگاه تبریز صرفا یک یادبود نیست؛ بلکه یادآور مسیر طولانی و پرهزینه ای است که این دانشگاه و دانشجویان آن برای حفظ حرمت دانش، حقیقت و آزادی طی کرده اند.

۱۶ آذر، دانشگاه تبریز و میراث عدالت خواهی نسل دانشجو

امروز نیز دانشگاه تبریز همچنان نقش مهمی در ارتقای آگاهی اجتماعی، توسعه علمی و تقویت گفتمان مسئولیت پذیری ایفا می کند. یادآوری تاریخ دانشگاه و احترام به مقام شهیدان آن، نه تنها ادای دین به گذشته است، بلکه چراغی برای آینده نیز به شمار می آید. بازخوانی روزهایی چون ۱۶ آذر و ۱۸ اردیبهشت، فرصتی است برای درک بهتر جایگاه دانشگاه در شکل دهی به جامعه ای آگاه، متعهد و آرمان خواه. دانشگاهی که چنین گذشته ای دارد، امروز نیز می تواند و باید در مسیر توسعه علمی، اخلاق حرفه ای و ایفای نقش اجتماعی پیشگام باشد. نسل کنونی دانشجویان وارث تاریخ پرافتخار دانشگاه تبریز است؛ تاریخی که نشان می دهد دانش و آگاهی، در کنار شجاعت و تعهد، همواره قادر بوده اند جریان ساز و تحول آفرین باشند.

در نهایت، بزرگداشت روز دانشجو و یادآوری نقش دانشگاه تبریز در جنبش دانشجویی، تجدید میثاق با ارزش هایی است که دانشگاه را از یک نهاد آموزشی صرف به نهادی اجتماعی، الهام بخش و اثرگذار تبدیل می کند. احترام به شهیدان ۱۸ اردیبهشت، شهدای دفاع مقدس، جان باختگان بمباران دانشگاه، و یاد شهیده مهسا احمری پاسداشت شرافت و انسانیتی است که در مهم ترین لحظات تاریخ این سرزمین از دانشگاه تبریز برخاسته است. این تاریخ، امروز نیز مسئولیتی بر عهده دانشگاه و دانشجویان آن می گذارد؛ مسئولیت تلاش برای حقیقت، عدالت، پیشرفت و پاسداشت منزلت انسان و جامعه را بر عهده دارند.

*نویسنده: موسی کاظم زاده؛ قابل دسترسی هم در سایت بازار تبریز آنلاین

https://bazartabrizonline.ir