انقلاب چین در رقابت کوانتومی

پایگاه بصیرت / مهدی نیک بین

رقابت کوانتومی در دهه اخیر به یکی از تعیین کننده ترین میدان های جدال فناورانه جهان تبدیل شده است. شاید اغراق نکرده باشیم اگر بگوییم که این میدان عرصه ای است که مرز میان قدرت علمی و نفوذ ژئوپلیتیکی را به طور کلی حذف می کند چرا که فناوری های کوانتومی برخلاف بسیاری از انقلاب های فناورانه گذشته، در سه حوزه امنیت ملی از طریق شکستن رمزگذاری و ایجاد ارتباطات غیرقابل نفوذ، اقتصاد جهانی از طریق جهش در محاسبات، مواد نو و شبیه سازی صنعتی و قدرت بین المللی از طریق ایجاد مزیت های پایدار در هوش مصنوعی، نظامی سازی فضا و نظارت استراتژیک همزمان اثر می گذارند.

در چنین فضایی، چین با سرعتی کم سابقه در حال ثبت دستاورد هایی است که هم خود را در عرصه رقابت علمی پیشتاز نشان دهد و هم موازنه تجاری و امنیتی جهان را تحت فشار بگذارد تا بتواند از آنارشی موجود استفاده کرده و حاکمیت اقتصادی و علمی جهان را بدست بگیرد و این در حالی است که کشور های غربی، به ویژه آمریکا، و متحد راهبردی آن در حوزه نیمه رسانا یعنی تایوان، بیش از همیشه پیامد های این تحول را احساس می کنند. درادامه به تحولات اخیر و دستاورد های چین در این حوزه پرداخته و نقش آن را در فضای سیاسی حاکم بر نظام بین الملل شرح می دهیم.

پیشروی علمی و ایجاد زیرساخت قدرت

پیشرفت های اخیر چین در حوزه کوانتوم به نقطه ای رسیده که از مرحله نمایش های آزمایشگاهی فراتر رفته و وارد حیطه کاربرد های عملی و حتی صنعتی شده است. برای مثال، Tianyan‑۵۰۴ با چیپ ۵۰۴-کیوبیتی با نام «Xiaohong» رسما رونمایی شده است که این بزرگ ترین تراشه بر پایه ابررسانا در چین تا کنون است و به نوعی انقلابی نو در این حوزه به شمار می آید.

به این ترتیب، توسعه تراشه های کوانتومی و زیرساخت برای سرویس ابری کوانتومی، نشان می دهد چین در حال ساخت یک اکوسیستم بومی و قابل توسعه برای محاسبات کوانتومی است نه صرفا نتایج آزمایشگاهی. علاوه بر این، گروهی از پژوهشگران چینی در سالی که طی شد، موفق شدند شبکه ای از نوع «ارتباط کوانتومی مستقیم امن یا به اصطلاح QSDC ایجاد کنند که حدود ۳۰۰ کیلومتر فاصله یعنی مسافتی معادل فاصله دو شهر را پوشش می دهد. حال این ترکیب همزمان پیشرفت در سخت افزار کوانتومی، شبکه کوانتومی و دسترسی ابری، نشان می دهد که پکن به مرحله ای رسیده است که می تواند یک اکوسیستم بومی و قابل توسعه برای محاسبات و ارتباطات کوانتومی ایجاد کند و این پیشرفت ها دیگر صرفا پروژه های علمی نیستند، بلکه ستون هایی از یک راهبرد ملی را تشکیل می دهند با اهداف گسترده اقتصادی و امنیتی.

عبور چین از شکاف کوانتومی و چالش آن برای ساختار اطلاعاتی آمریکا

تمایل چین به ایجاد شبکه های ارتباطی کوانتومی و تسلط بر محاسبات کوانتومی، تهدیدی بنیادین برای معماری امنیتی آمریکا تلقی می شود؛ چرا که در صورت تکامل این فناوری ها، بسیاری از روش های رمزگذاری امروزی قابلیت دفاعی خود را از دست خواهند داد. چین با ساخت سامانه های ارتباطی کوانتومی، عملا به سمت ایجاد کانال هایی حرکت می کند که شنود آنها از نظر فیزیکی ناممکن است، موضوعی که برای آمریکا در حوزه های نظامی، اطلاعاتی، مالی و فعالیت های فرامرزی اهمیت ویژه و حیاتی دارد.

گفتنی است که ایالات متحده آمریکا نیز اقدامات متقابلی را از خود نشان داده است. واشنگتن با اعمال محدودیت های صادراتی، کنترل شدیدتر بر تجهیزات آزمایشگاهی و تلاش برای انسداد دسترسی چین به ابزار های ساخت فوتونیک و منابع سردسازی پیشرفته، در پی کند کردن این روند است. با این حال، توانایی چین در بومی سازی بخش های کلیدی زیرساخت، نشان می دهد که فاصله زمانی میان محدودیت های آمریکا و پیشرفت های چین در حال کاهش است. همین امر باعث شده بحث «شکاف کوانتومی» در محافل امنیتی آمریکا مطرح شود؛ شکافی که اگر چین از آن عبور کند می تواند برای مدتی به برتری اطلاعاتی و استراتژیک دست یابد.

پیامد های تجاری بین المللی و فروپاشی مزیت سنتی نیمه رسانا ها

یکی از پیامد های مهم جهش کوانتومی چین، تاثیر آن بر جایگاه تایوان در زنجیره جهانی فناوری است. اقتصاد تایوان به شدت به تولید تراشه های پیشرفته به ویژه تراشه های تولیدی توسط شرکت TSMC متکی است. این تراشه ها اساس معماری محاسبات کلاسیک و حتی نسل فعلی هوش مصنوعی هستند. اما اگر معماری های فوتونیک و کوانتومی در سطح صنعتی و تجاری فراگیر شوند، مزیت راهبردی تایوان با چالش جدی روبه رو خواهد شد. این حرکت به خودی خود یک استراتژی عمل گرایانه در سیاست خارجی چین به شمار می آید، زیرا چین به خوبی می داند که تسلط بر کوانتوم می تواند بخشی از وابستگی جهان به مدل سنتی تراشه سازی که مرکز ثقلش تایوان است را کاهش دهد و در این صورت است که واشنگتن نیز بخشی از ابزار فشار و وابستگی مشترک با تایوان را از دست خواهد داد.

به عبارت دیگر، هر گامی که چین در کوانتوم برمی دارد برای تایوان دو پیامد اساسی دارد:

۱. کاهش نیاز جهان به تراشه های کلاسیک

۲. افزایش فشار ژئوپلیتیکی و فناورانه از سوی چین

و چنین پیامد هایی برای غربی ها یک تهدید مضاعف به شمار می رود چراکه آمریکا به عنوان کشوری که خود را صاحب قدرت، اقتصاد و علم جهانی می داند که از بالاترین آمار ثبت اختراع در جهان نیز برخوردار است، هم برتری فناورانه اش به چالش کشیده می شود و هم ستون حیاتی زنجیره تامین نیمه رسانا ها که نقش بازدارنده در برابر چین دارد به تدریج کارکرد خود را از دست می دهد.

بهره سخن

روند جهانی در حوزه علم نشان می دهد که رقابت کوانتومی در سال های آینده شدت بیشتری گرفته و به مرکز ثقل رقابت قدرت های بزرگ تبدیل خواهد شد. چین با ترکیب سرعت علمی، حمایت دولتی و توانایی تجاری سازی در حال نزدیک شدن به نقطه ای است که می تواند مسیر آینده فناوری را بر اساس استاندارد های خود تعریف کند. برای آمریکا، این رقابت تنها یک چالش علمی نیست؛ بلکه تهدیدی برای ساختار اطلاعاتی، اقتصادی و ژئوپلیتیکی فعلی محسوب می شود و برای تایوان، این تحولات به معنای نیاز به بازتعریف نقش خود در زنجیره ارزش فناوری جهانی است.

به طور کلی دهه پیش رو دهه ای خواهد بود که نتیجه آن مشخص می کند کدام کشور ها قواعد بازی امنیتی و اقتصادی جهان را در عصر کوانتوم تعیین خواهند کرد. اما آنچه روشن است این است که چین دیگر صرفا بازیگر در حال رشد نیست و پس از قدرت نمایی در حوزه های نظامی و اقتصادی، حال به یکی از تعیین کنندگان اصلی میدان نبرد فناوری نیز تبدیل شده است.

منبع: سایت بصیرت