آتش سوزی در قاب جنگ ترکیبی یا سودجویی داخلی
آتش سوزی های عمدی در نقاط مختلف ایران پدیده ای تک علتی نیست؛ مجموعه ای از انگیزه های اقتصادی، اجتماعی، رفتاری و حتی سناریوهای امنیتی می توانند در شکل گیری یا تشدید آن نقش داشته باشند. در بسیاری از موارد، نخستین عامل به منافع اقتصادی و سودجویی برمی گردد؛ وقتی که سوزاندن اراضی طبیعی راهی برای تغییر کاربری و کسب درآمد از ساخت وساز، کشاورزی یا بهره برداری صنعتی تلقی می شود. همین منطق سبب می شود جنگل ها و مراتع در برخی مناطق در معرض تخریب عمدی قرار گیرند. در کنار این، اختلافات محلی یا شخصی نیز زمینه ساز آتش سوزی هایی است که از دل نزاع های دیرینه بر سر زمین، مراتع یا منابع آب شکل می گیرند و گاه به ویرانی گسترده می انجامند.
بخش دیگری از آتش سوزی ها ناشی از اختلالات رفتاری یا هیجان طلبی فردی است؛ افرادی که برای تخلیه روانی، نمایش قدرت یا هیجان، آتش می زنند. برخی بی احتیاطی های آگاهانه مانند سوزاندن بقایای کشاورزی یا روشن کردن آتش در مناطق ممنوعه نیز عملا در دسته رفتارهای عمدی قرار می گیرند، زیرا فرد با آگاهی از پیامدها اقدام می کند. ضعف نظارت، کمبود نیروهای حفاظتی و نبود بازدارندگی کافی، این شرایط را تشدید می کند و فرصت بیشتری برای وقوع تخلف فراهم می آورد. در کنار این عوامل، تغییرات اقلیمی و خشکی گسترده ی اقلیم ایران باعث می شود هر آتش کوچک با سرعتی بیشتر از گذشته به فاجعه ای بزرگ تبدیل شود.
در سطحی عمیق تر، برخی تحلیل ها به سناریوهای امنیتی و جنگ ترکیبی اشاره می کنند؛ یعنی این امکان نظری که برخی بازیگران خارجی برای مشغول کردن توان امنیتی کشور، ایجاد حواس پرتی، یا آزمودن واکنش سیستم دفاعی، به تحریک یا حمایت از رفتارهای تخریبی پراکنده روی بیاورند. در ادبیات امنیتی جهان، استفاده از اقدامات کم هزینه مثل آتش افروزی، خرابکاری محدود یا ایجاد بحران های فرسایشی، به عنوان بخشی از «جنگ ترکیبی» یا «آشوب های انحرافی» شناخته شده است. از نظر تئوریک چنین سناریویی برای هر کشور در محیط ژئوپولیتیکی حساس قابل تصور است. اما در عمل، تا زمانی که شواهد مستند و قابل راستی آزمایی وجود نداشته باشد، نمی توان این احتمال را به عنوان علت اصلی آتش سوزی ها مطرح کرد.
در مدل های امنیتی، بررسی نقش خارجی تنها زمانی قابل اتکا می شود که نشانه های مشخص تری مانند الگوهای زمانی و مکانی غیرمعمول، ابزارهای ویژه، ارتباطات مالی غیرعادی یا رفتارهای سازمان یافته شناسایی شود. تا امروز، داده های عمومی موجود نشان می دهند که اکثریت آتش سوزی های ایران همچون بسیاری از کشورهای دیگر ریشه های داخلی دارند و عمدتا مرتبط با منافع اقتصادی، تعارضات محلی، بی احتیاطی، یا ضعف نظارت هستند. با این حال، وجود احتمال نظری دخالت خارجی به معنای آن است که نهادهای امنیتی همچنان باید این بعد را در کنار سایر عوامل بررسی کنند.
آتش سوزی های عمدی در ایران پدیده ای چندعاملی هستند و نمی توان آن ها را به یک علت واحد فروکاست. بررسی ها نشان می دهد که انگیزه های اقتصادی، اختلافات محلی، رفتارهای پرخطر و ضعف نظارتی مهم ترین محرک های داخلی این حوادث اند. تغییرات اقلیمی و خشک شدن گسترده ی پوشش گیاهی نیز باعث می شود هر آتش کوچک به سرعت به بحران بزرگ تبدیل شود. در عین حال، برخی تحلیل ها احتمال دخالت خارجی در قالب سناریوهای جنگ ترکیبی را به عنوان یک امکان نظری مطرح می کنند، هرچند شواهد قاطع عمومی برای آن وجود ندارد. در مجموع، تصویر موجود نشان می دهد که ریشه های داخلی همچنان عامل غالب اند، اما بررسی هم زمان ابعاد امنیتی برای تکمیل ارزیابی ضروری است.