نقش شهر هوشمند در ارتقای امنیت و کیفیت زندگی بانوان در فضاهای شهری

مقدمه

در دهه های اخیر، شهرها به عنوان زیستگاه های اصلی بشر با چالش های پیچیده ای روبه رو شده اند؛ از افزایش جمعیت گرفته تا شکاف های جنسیتی در دسترسی به فضا و خدمات شهری. در این میان، شهرهای هوشمند به عنوان پاسخی نوین برای مدیریت پیچیدگی ها، تلاش می کنند تا از طریق ابزارهای فناورانه و مدیریت مبتنی بر داده، کیفیت زندگی تمام گروه های اجتماعی را بهبود بخشند. زنان به عنوان نیمی از جمعیت شهرها، در بسیاری از موارد با مسائلی همچون احساس ناامنی، محدودیت در حضور شبانه، محدودیت دسترسی به فرصت های شهر و نبود فضاهای دوستدار زنان روبه رو هستند. بنابراین این پرسش مطرح می شود که «شهر هوشمند» چگونه می تواند به کاهش این چالش ها و تقویت نقش زنان در شهر کمک کند؟

۱. شهر هوشمند؛ فراتر از فناوری

برخلاف تصور عمومی، مفهوم شهر هوشمند صرفا به استفاده از ابزارهای دیجیتال محدود نمی شود، بلکه نوعی «رویکرد مدیریتی و اجتماعی» است که داده محوری، مشارکت پذیری و شفافیت را در مرکز خود قرار می دهد. در این چارچوب، هوشمندسازی زمانی موفق تلقی می شود که بتواند نیازهای واقعی کاربران، و به ویژه گروه های کمتر دیده شده از جمله زنان، را برآورده سازد.

۲. امنیت زنان؛ شاخص کلیدی توسعه شهری

امنیت زنان در فضاهای شهری نه تنها یک دغدغه اجتماعی، بلکه یکی از مولفه های اصلی توسعه پایدار است. احساس ناامنی می تواند دامنه حضور زنان در شهر را محدود کند، مشارکت اجتماعی و اقتصادی آنها را کاهش دهد و عملا کیفیت زندگی خانوادگی و شهری را تحت تاثیر قرار دهد. مطالعات جهانی نشان می دهد بیشترین عامل محدودکننده حضور زنان در ساعات شبانه، نبود روشنایی مناسب، کمبود نظارت محیطی و ضعف دسترسی به خدمات فوری شهری است.

۳. ابزارهای هوشمند در خدمت امنیت بانوان

در بسیاری از شهرهای پیشرو، فناوری های هوشمند برای تقویت امنیت زنان به کار گرفته شده اند:

۳–۱. روشنایی هوشمند (Smart Lighting)

سیستم های روشنایی که شدت نور را براساس حضور افراد تنظیم می کنند، در پارک ها، مسیرهای پیاده و معابر کم رفت وآمد، تاثیر قابل توجهی در کاهش آزارهای خیابانی داشته اند.

۳–۲. دوربین های تحلیل گر رفتاری مبتنی بر هوش مصنوعی

شهرهایی مانند آتن، سنگاپور و بارسلونا با استفاده از دوربین های هوشمند قادرند الگوهای رفتاری مشکوک را شناسایی و به صورت خودکار به نیروهای امنیتی گزارش کنند.

۳–۳. سامانه های هشدار اضطراری شهری

اپلیکیشن های شهری مخصوص زنان که امکان تماس فوری، ارسال موقعیت مکانی و دریافت کمک از مراکز پشتیبانی را فراهم می کنند، نقش مهمی در افزایش احساس امنیت دارند.

۳–۴. تحلیل کلان داده برای شناسایی نقاط پرخطر

شهرداری ها می توانند با تحلیل داده های جمع آوری شده از شکایات، سیستم حمل ونقل، گزارش های پلیس و شبکه های اجتماعی، «نقشه هوشمند مناطق ناامن برای زنان» ایجاد کرده و برنامه ریزی هدفمند شهری را انجام دهند.

۴. کیفیت زندگی زنان در شهرهای هوشمند

امنیت تنها یکی از ابعاد زندگی زنان است. شهر هوشمند از طریق خدمات دیجیتال، حمل ونقل هوشمند، فضاهای عمومی منعطف و سیستم های مشارکت مردمی، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی زنان و خانواده ها دارد:

• کاهش زمان رفت وآمد از طریق سیستم های حمل ونقل هوشمند

• بهبود دسترسی به فرصت های شغلی در بستر اقتصاد دیجیتال

• تقویت نقش زنان در مدیریت شهری از طریق پلتفرم های مشارکت دیجیتال

• افزایش راحتی حضور مادران در شهر با فضاهای کودک محور هوشمند

۵. چالش های ایران

در ایران، هرچند حرکت به سمت شهر هوشمند آغاز شده، اما چالش هایی جدی وجود دارد:

• نبود داده های جنسیت پایه

• کمبود زیرساخت های دیجیتال در بخش نظارت محیطی

• مقاومت ساختاری در به کارگیری رویکردهای جنسیت محور

• کمبود آموزش های شهروندی و مهارت های دیجیتال

بااین حال، ظرفیت هایی چون جمعیت جوان، توسعه استارتاپ های شهری و سیاست های کلان شهر هوشمند، مسیر را برای پیشرفت هموار می کند.

۶. پیشنهادهای سیاستی

۱. ایجاد بانک داده های جنسیت محور برای مدیریت شهری

2. توسعه سیستم های روشنایی هوشمند در فضاهای عمومی

3. طراحی اپلیکیشن امنیت بانوان ویژه شهرهای ایران

۴. آموزش نیروهای مدیریت شهری در حوزه «شهرسازی جنسیت محور»

۵. گسترش پایش هوشمند محیطی در بوستان ها و مسیرهای پیاده

۶. تقویت نقش زنان در فرآیندهای تصمیم گیری شهر هوشمند

نتیجه گیری

شهر هوشمند تنها مجموعه ای از فناوری ها نیست، بلکه رویکردی اجتماعی–مدیریتی است که می تواند با طراحی صحیح، امنیت، استقلال و رفاه زنان را ارتقا دهد. تحقق شهر هوشمند در ایران زمانی معنا خواهد داشت که نیمی از جامعه، یعنی زنان، در کانون برنامه ریزی شهری قرار گیرند. این یادداشت نشان می دهد که فناوری می تواند ابزاری قدرتمند برای برابری و کیفیت زیست شهری باشد، به شرط آنکه همراه فلسفه توسعه انسانی به کار گرفته شود.