قلعه میمون فداغ: کانون باستان شناسی، قدرت و روایت در لارستان

قلعه میمون فداغ: کانون باستان شناسی، قدرت و روایت در لارستان

این یادداشت به بررسی قلعه میمون(کوه میمی) در دهستان فداغ لارستان می پردازد. هدف، تحلیل کارکردهای باستان شناختی، ژئوپلیتیک و فرهنگی این قلعه و پیوند آن با تاریخ محلی، به ویژه با زندگی و سرنوشت باقر فداغی، شاعر سده نهم هجری است. داده های این پژوهش توصیفی-تحلیلی از طریق مطالعات کتابخانه ای و گردآوری روایات شفاهی محلی (نریمانی، فاضل. ۱۳۹۸-۱۴۰۴) به دست آمده است.

یافته ها نشان می دهد قلعه میمون، با پیشینه ای که به دوره های پیش از اسلام می رسد، به دلیل موقعیت استراتژیک خود، نقش کلیدی در کنترل راه های ارتباطی و تامین امنیت منطقه لارستان ایفا می کرده است. افزون بر این، این قلعه در بستر رویدادهای سیاسی-اجتماعی محلی نقشی محوری داشته است؛ چنانچه روایت اعدام باقر فداغی در دامنه این کوه، گواهی بر کارکرد آن به عنوان مرکز قدرت و صدور احکام در دوره های متاخر است. این پژوهش نتیجه می گیرد که قلعه میمون تنها یک بنای دفاعی نیست، بلکه نقطه کانونی برای درک پویایی های قدرت، فرهنگ و تاریخ شفاهی لارستان به شمار می رود.

منطقه لارستان در استان فارس، به دلیل موقعیت ارتباطی خود میان فلات مرکزی ایران و سواحل خلیج فارس، همواره از اهمیت ژئوپلیتیک ویژه ای برخوردار بوده و شاهد ساخت دژها و قلعه های متعدد بوده است. در این میان، قلعه میمون (موسوم به کوه میمی) در دهستان فداغ، یکی از شاخص ترین و در عین حال کمتر شناخته شده ترین این بناهاست.

این قلعه که بر فراز کوهی منفرد با ارتفاع حدود ۴۵۰ متر قرار گرفته، بر اساس شواهد باستان شناختی سطحی، قدمتی دست کم در دوره ساسانی یا اشکانی دارد. موقعیت مسلط آن، امکان دیده بانی و کنترل گسترده بر دشت ها و راه های کاروانرو را فراهم می ساخت و آن را به دژی غیرقابل نفوذ و پایگاهی امن برای حکمرانان محلی بدل کرده بود. معماری دفاعی قلعه، شامل مسیرهای مارپیچ صعود، پلکان های سنگی و احتمالا دالان های مخفی، گواه بر کاربرد نظامی آن است.

ارجاع به این قلعه در «فارسنامه ناصری» اثر میرزا حسن حسینی فسایی، گواهی بر اهمیت و شناخته شدن آن در متون تاریخی دوره قاجار است. با این حال، وجه تمایز قلعه میمون، پیوند ناگسستنی آن با تاریخ شفاهی و فرهنگ عامه منطقه است. روایات محلی، این قلعه را به فضای اسطوره ای نیز پیوند می زنند و حتی برخی بیت هایی از شاهنامه فردوسی را به آن منتسب می دانند که نشان از عمق نفوذ این بنا در حافظه جمعی مردم دارد.

اما بارزترین نمود این پیوند فرهنگی-تاریخی، ارتباط قلعه با زندگی باقر فداغی، شاعر محلی سده نهم هجری است. بر اساس روایات معتبر محلی که در پژوهش حاضر گردآوری شده، باقر فداغی به دلیل مخالفت برخی سیاسیون زمان خود، در دامنه این کوه به قتل رسید. این رویداد، قلعه میمون را از یک سازه صرفا نظامی به نمادی از قدرت حاکم و صحنه ای برای وقایع سرنوشت ساز اجتماعی تبدیل می کند.

قلعه میمون فداغ،میراثی چندوجهی است که در طول حیات خود، نقش یک دژ دفاعی، یک مرکز ژئوپلیتیک و یک نماد قدرت و حافظه تاریخی را ایفا کرده است. رمزگشایی از لایه های مختلف این اثر، نه تنها درک ما را از تاریخ معماری دفاعی ایران عمق می بخشد، بلکه پنجره ای به سوی تاریخ اجتماعی و سیاسی منطقه لارستان می گشاید.

حفاظت و معرفی این اثر نیازمند اقدامات فوری از جمله کاوش های باستان شناختی نظام مند، مرمت اضطراری و معرفی آن به عنوان یک مقصد گردشگری فرهنگی است. تلفیق داده های باستان شناسی با روایات شفاهی، می تواند الگویی برای مطالعات مشابه در دیگر مناطق ایران باشد.