تحلیل ارتباط میان زیبایی شناسی هنری و کارکردهای اجتماعی

دانشگاه پیام نور (همه مراکز) 

زیبایی شناسی هنری و کارکردهای اجتماعی در تعاملی عمیق و چندلایه قرار دارند، به گونه ای که هیچ یک را نمی توان مستقل از دیگری درک نمود ؛ زیبایی شناسی در هنر نه صرفا به معنای لذت بصری یا تجربه و درک زیبایی، بلکه به مثابه نظامی از ارزش ها و معیارهاست که در بطن جامعه شکل می گیرد و در همان حال جامعه را بازتولید می کند. هر اثر هنری، خواه نقاشی، موسیقی، ادبیات یا معماری، در سطحی آشکار حامل کیفیت های زیبایی شناختی است، اما این کیفیت ها تنها در خلا معنا نمی یابند، بلکه در متن تعاملات و روابط اجتماعی، تاریخی و فرهنگی معنا می گیرند. زیبایی شناسی هنری در واقع زبان نمادین جامعه است؛ زبان فرم ها، رنگ ها، صداها و روایت ها که ارزش ها، باورها و تضادهای اجتماعی را بازتاب می دهد و در عین حال به آن ها جهت می بخشد. از این منظر، زیبایی شناسی را می توان همچون آیینه ای دانست که جامعه در آن خود را می بیند، اما این آیینه صرفا بازتابنده نیست، بلکه شکل دهنده نیز هست؛ زیرا معیارهای زیبایی، سلیقه ها و ذائقه های هنری در تعامل با ساختارهای اجتماعی و قدرت تثبیت می شوند و سپس به بازتولید همان ساختارها کمک می کنند. کارکرد اجتماعی هنر ، از دل همین زیبایی شناسی برمی خیزد؛ هنر می تواند انسجام اجتماعی ایجاد کند، هویت جمعی را تقویت کند، اعتراض و مقاومت را بیان کند یا حتی به ابزار تبلیغ و مشروعیت بخشی بدل شود. زیبایی شناسی هنری در این میان نقش واسطه ای دارد ؛ وقتی جامعه به موسیقی آیینی گوش می دهد، زیبایی شناسی آن موسیقی نه فقط تجربه ی زیبایی، بلکه تجربه ی همبستگی و تعلق را برمی انگیزد ؛ وقتی معماری شهری با فرم های خاص طراحی می شود، زیبایی شناسی آن معماری نه فقط چشم نواز ، بلکه حامل پیام عدالت یا نابرابری اجتماعی است؛ وقتی سینما داستانی را با زبان بصری روایت می کند، زیبایی شناسی تصاویر و روایت ها نه فقط جذابیت هنر ی، بلکه بازتابی از سطح طبقات، ناملایمات و بحران های اجتماعی است. بنابراین نسبت میان زیبایی شناسی هنری و کارکردهای اجتماعی را باید دیالکتیکی دید یعنی زیبایی شناسی بدون جامعه بی معناست و جامعه بدون زیبایی شناسی نمی تواند خود را در قالب های هنری بازشناسد. این نسبت در تاریخ نیز تغییر نموده ؛ 

در دوران کلاسیک ، زیبایی شناسی بیشتر بر هماهنگی و تناسب تاکید داشت و کارکرد اجتماعی هنر در تثبیت نظم و آیین ها بود؛ 

در دوران مدرن ، زیبایی شناسی به سوی نوآوری و شکستن قواعد رفت و کارکرد اجتماعی هنر به نقد و اعتراض بدل شد؛ 

در عصر دیجیتال ، زیبایی شناسی به سوی چندرسانه ای و شبکه ای شدن حرکت کرده و کارکرد اجتماعی هنر در بازتاب جامعه شبکه ای و هویت های سیال جلوه گر شده است. در نهایت، زیبایی شناسی هنری را می توان همچون نیرو و توانی دانست که جامعه را از سطح کارکردهای صرفا ابزاری فراتر می برد و به آن بعدی نمادین، آیینی و معنوی می بخشد؛ جامعه از طریق هنر نه فقط نیازهای ارتباطی و هویتی خود را برطرف می کند، بلکه تجربه زیبایی را به تجربه اجتماعی بدل می سازد و بدین سان زیبایی شناسی هنری و کارکردهای اجتماعی در چرخه ای بی پایان یکدیگر را تغذیه و بازآفرینی می کنند.