در سایه شکست دیگران ؛ چراغی بر تاریک خانه روان

در سایه شکست دیگران ؛ چراغی بر تاریک خانه روان

همیشه در فضای درمان، با سکوت های معناداری روبه رو بوده ام؛
سکوتی که گاه با لبخندی تلخ همراه می شد، وقتی مراجع از ناکامی دیگری سخن می گفت.
این صحنه، برای من تنها یک مشاهده نبود؛ نوک نخستین کلافی بود که دغدغه ام را شکل داد:
چرا شکست دیگری، حتی برای لحظه ای، چراغی در دل ما روشن می کند؟

دیدن شکست دیگران — چه در مسابقه، چه در کار، چه در روابط — گاهی با احساس رضایت یا حتی شادی همراه است.
این پدیده که در روان شناسی به «Schadenfreude شادنفرزی » معروف است، از قرن هجدهم مورد توجه بوده و در دهه های اخیر با ابزارهای عصب نگاری و مطالعات میدانی بررسی شده است.
برای یافتن پاسخی فراتر از چهارچوب مطب، پرسشم را به میان جمعی ۶۰۰ نفره بردم:

«به نظرتان چرا دیدن شکست دیگران، خوشحالمان می کند؟»

نتایج، روایتی شفاف و تکان دهنده از روان آدمی بود:

· ۶۱٪ گفتند: «توجیه ناکامی های شخصی»
· ۱۴٪ اشاره کردند به: «حس امنیت و توجیه سکون خود»
· ۱۴٪ دیگر: «حس خوب شکست رقیب»
· ۱۱٪ نیز: «حس قدرت و برتری»

بخش نخست : توجیه ناکامی ها؛ آنجا که رنج خود را می پوشانیم

بیشتر پاسخ ها از جنس توجیه ناکامی های شخصی بود.
این همان جاست که فستینگر در نظریه «مقایسه اجتماعی» خود می گوید:
ما هنگامی که در عرصه ای شکست می خوریم، به شکست دیگران چشم می دوزیم تا بار رنج خود را سبک کنیم.
شکست او، داستان شکست ما را از انزوای رنج، به جمع همگانی تبدیل می کند.

بخش دوم: امنیت در سکون؛ وقتی حرکت نکردن توجیه می شود

آن ۱۴٪ که به «امنیت و توجیه سکون» اشاره کردند، ناخودآگاه از یک ترس عمیقتر پرده برداشتند:
ترس از حرکت، ترس از رشد.
وقتی دیگری در مسیری مشابه ما زمین می خورد، ناخودآگاه با خود می گوییم:
«خوشا من که در سکون خود ماندم … چه نیازی بود جسارت کنیم؟»

بخش سوم: شکست رقیب؛ وقتی برنده شدن در سایه باخت دیگری معنا می یابد.

این پاسخ، یادآور مفهوم کهن «رقابت ناسالم» است.
در روانشناسی اجتماعی، Cikara & Fiske نشان داده اند:
فعالیت های مغز در موقعیت رقابت، به گونه ای است که شکست حریف، همان بخش پاداش را در مغز ما فعال می کند.
ما گاه شکست دیگری را نه از روی خباثت، که از سر نیاز به بقا می بینیم.


بخش چهارم: حس قدرت؛ آنگاه که خود را فراتر می بینیم

۱۱٪ باقی مانده، به حس قدرت و برتری اشاره کردند.
این پاسخ، با نظریه «خویشتن آرمانی» در روانشناسی کمال مرتبط است:
گاهی شکست دیگری، فاصله میان خود واقعی و خود آرمانی مان را کم می کند؛
و این کاستن از فاصله، شادی می آفریند.


در پایان دوست دارم اشاره کنم به اینکه می توانیم در جستجوی نوری ورای شکست دیگران باشیم. شاید این داده ها به ما یادآوری کنند که "شادنفرزی" تنها یک احساس ساده نیست؛ زبانی است که روان ما برای گفتن ناگفته هایش به کار می گیرد.

شادی از شکست دیگری، شاید پنجره ای باشد به تاریک خانه های وجودمان؛
جایی که گاه رنج خود را پنهان می کنیم، گاه از حرکت می هراسیم، و گاه در آرزوی برتری ای هستیم که هنوز به دست نیاورده ایم.
بیاییم و از این پنجره، نه برای ماندن در تاریکی، که برای یافتن نور درون استفاده کنیم.
" شادی در تاریکی "
پابلو نرودا در شعر "شادی در تاریکی" برای مان می گوید که :

در سکوت شب،
بعضی چشم ها
با افتادن دیگران روشن می شوند.
آن ها فانوس نیستند،
آن ها جرقه اند:
می سوزند و می میرند.
روی خاک های سرد شکست دیگران،
گل نمی روید؛
تنها قارچ های سمی می رویاند.
من از آنان نیستم که
پله ترقی خود را
با خشت های شکسته دیگران می سازند.
من آن درختم که
در سایه شکست دیگران،
میوه نمی دهم.
اگر شادی می خواهی،
خورشید باش؛
نه شمعی که با سوختن دیگری روشن می شود.

منابع

1. Cikara, M., & Fiske, S. T. (2013).
      Their pain, our pleasure: Stereotype content and schadenfreude.
      Annals of the New York Academy of Sciences, 1299(1), 52-59.
2. Smith, R. H., Powell, C. A., Combs, D. J., & Schurtz, D. R. (2009).
      Exploring the when and why of schadenfreude.
      Social and Personality Psychology Compass, 3(4), 530-546.
3. Van Dijk, W. W., Ouwerkerk, J. W., Goslinga, S., & Nieweg, M. (2011).
      Deservingness and schadenfreude.
      Cognition and Emotion, 25(5), 932-946.
4. Takahashi, H., Kato, M., Matsuura, M., Mobbs, D., Suhara, T., & Okubo, Y. (2009).
      When your gain is my pain and your pain is my gain: Neural correlates of envy and schadenfreude.
      Science, 323(5916), 937-939.

منابع فارسی (ترجمه شده)

1. شولتز، دوان. (۱۳۹۵).
      نظریه های شخصیت.
      (ترجمه یحیی سیدمحمدی). انتشارات روان.
2. کاویانی، محمد. (۱۳۹۸).
      روانشناسی هیجانات: از شادی تا شادنفرزی.
      انتشارات رشد.
3. گلوریا، ای. ام. (۱۳۹۶).
       روانشناسی اجتماعی نوین.
       (ترجمه حمزه گنجی). انتشارات ساوالان.

منابع آنلاین معتبر

1. American Psychological Association. (2020).
       The Psychology of Schadenfreude.
       Retrieved from [www.apa.org]