نگاهی به چالش های حقوقی نویسندگان در فضای مجازی و نشر دیجیتال

دانشگاه پیام نور (همه مراکز) 

تحول دیجیتال، مرزهای سنتی نشر را درنوردیده و امکان انتشار سریع و گسترده آثار را برای نویسندگان فراهم کرده است اما این فرصت ها با تهدیدهایی نیز همراه اند؛ به ویژه در حوزه حقوقی، جایی که قوانین سنتی پاسخگوی پیچیدگی های نوین نیستند. از چالش های حقوقی اصلی میتوان به نقض گسترده حقوق مالکیت فکری اشاره داشت. آثار نویسندگان به راحتی در شبکه های اجتماعی، کانال های تلگرامی، سایت های دانلود رایگان و حتی پلتفرم های رسمی بدون اجازه منتشر می شوند. فقدان نظام موثر برای ثبت دیجیتال آثار و پیگیری مناسب، نویسندگان را در موقعیت آسیب پذیری قرار داده است. قانون حمایت از حقوق مولفان (مصوب ۱۳۴۸) با وجود اهمیت تاریخی، پاسخگوی چالش های نشر دیجیتال نیست.مفاهیمی چون «حق برقراری ارتباط با عموم» یا «حق دیجیتال» هنوز در قوانین ایران جایگاه روشنی ندارند. اثبات مالکیت در فضای دیجیتال، به ویژه در صورت عدم ثبت رسمی اثر، بسیار دشوار است. روندهای قضایی طولانی، هزینه بر و پیچیده اند و بسیاری از نویسندگان از پیگیری حقوقی صرف نظر می کنند. بسیاری از پلتفرم های داخلی و خارجی، مسئولیتی در قبال محتوای منتشرشده نمی پذیرند یا سازوکار موثری برای حذف محتوای نقض کننده ندارند. از جمه راهکارهای پیشنهادی در این خصوص می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

 ۱- اصلاح و به روزرسانی قوانین : تدوین قانون جامع مالکیت فکری با در نظر گرفتن ویژگی های نشر دیجیتال، از جمله حقوق دیجیتال، نشر الکترونیکی، و مسئولیت پلتفرم ها. 

2- پیوستن به کنوانسیون های بین المللی مانند برن و وایپو برای حمایت بین المللی از آثار. 

3- ایجاد نهادهای تخصصی حمایت از نویسندگان : تاسیس نهادهای مستقل برای ثبت دیجیتال آثار، مشاوره حقوقی و پیگیری نقض ها. 

4- حمایت از اتحادیه های صنفی نویسندگان برای دفاع از حقوق اعضا در فضای مجازی. 

5- آموزش و توانمندسازی نویسندگان : آموزش حقوق دیجیتال، روش های ثبت آثار و آشنایی با ابزارهای حفاظت از محتوا (مانند واترمارک و بلاک چین). 

6- ترویج فرهنگ احترام به حقوق مولف در میان کاربران و مخاطبان. 

عمده مسئولیت پلتفرم ها و ناشران دیجیتال میبایست : 1- سازوکار گزارش و حذف محتوای نقض کننده را فراهم کنند. 2- شرایط استفاده را شفاف سازی کرده و حقوق مولفان را محترم بشمارند. 3- با نهادهای قضایی و صنفی همکاری کنند. 

نویسندگان در عصر دیجیتال، در کنار فرصت های بی سابقه برای انتشار، با تهدیدهای حقوقی جدی مواجه اند. بدون اصلاح قوانین، آموزش مولفان و مسئولیت پذیری پلتفرم ها، این تهدیدها می توانند به تضعیف خلاقیت، سانسور خودخواسته و فرسایش سرمایه فرهنگی منجر شوند.