انحصار موسسات حسابرسی در ایران بر مبنای تئوری ذی نفعان ; 🖊به قلم اقای دکتر محمد محمدی پور

🧾 یادداشت علمی

انحصار موسسات حسابرسی در ایران بر مبنای تئوری ذی نفعان

✳️ چکیده

تئوری ذی نفعان بر این اصل استوار است که سازمان ها در قبال گروه های مختلفی از ذی نفعان—از جمله سهام داران، کارکنان، مشتریان، دولت و جامعه—دارای مسئولیت اخلاقی و اجتماعی اند. در این چارچوب، صنعت حسابرسی به عنوان نهادی اعتمادآفرین نقش حیاتی در حفظ منافع ذی نفعان اقتصادی ایفا می کند.
با این حال، تمرکز بازار حسابرسی در دست چند موسسه بزرگ، از جمله مفید راهبر، اطمینان بخش، و بهمند، موجب بروز پدیده انحصار حرفه ای شده که تعادل منافع ذی نفعان را مختل می سازد.


---

🔹 مقدمه

حسابرسی مستقل یکی از پایه های شفافیت اقتصادی است و با هدف تامین اعتماد ذی نفعان نسبت به گزارشگری مالی انجام می شود. بر اساس تئوری ذی نفعان (Freeman, 1984)، هر تصمیم سازمانی باید با در نظر گرفتن اثرات آن بر گروه های مختلف ذی نفع اتخاذ شود.
در فضای حرفه ای حسابرسی ایران، تمرکز بیش از حد قراردادها در چند موسسه خاص سبب شده است تا حقوق برخی ذی نفعان حرفه ای از جمله موسسات کوچک، حسابرسان مستقل، و حتی کاربران گزارش های مالی نادیده گرفته شود.


---

🔹 تحلیل موضوع از منظر تئوری ذی نفعان

گروه ذی نفع منافع مورد انتظار تاثیر انحصار حسابرسی

سرمایه گذاران و سهام داران گزارش مالی بی طرف و قابل اعتماد کاهش تنوع حسابرسان و افزایش ریسک وابستگی
شرکت های تحت حسابرسی انتخاب آزادانه حسابرس، قیمت رقابتی محدودیت انتخاب و افزایش تعرفه ها
موسسات کوچک حسابرسی فرصت برابر در بازار حرفه ای حذف از بازار و تمرکز قراردادها در چند شرکت
نهاد ناظر (جامعه حسابداران رسمی) تضمین عدالت حرفه ای و استقلال حسابرسان چالش در کنترل تعارض منافع و کیفیت نظارت
جامعه و دولت افزایش شفافیت مالی و اعتماد عمومی تضعیف اعتماد به نهادهای حسابرسی و تمرکز ریسک



---

🔹 تحلیل نظری

تئوری ذی نفعان تاکید دارد که مشروعیت و تداوم هر حرفه، منوط به توانایی آن در ایجاد توازن میان منافع ذی نفعان مختلف است.
در بازار انحصاری حسابرسی، این توازن برهم می خورد، زیرا تصمیم گیری ها بیشتر در جهت ذی نفعان درون سازمانی (موسسات بزرگ و مشتریان خاص) صورت می گیرد و منافع ذی نفعان بیرونی، نظیر سرمایه گذاران و عموم جامعه، در اولویت پایین تری قرار می گیرد.

از دیدگاه اخلاق حرفه ای، این پدیده باعث کاهش مشروعیت اجتماعی حسابرسان (Legitimacy) می شود، زیرا جامعه انتظار دارد فرآیند حسابرسی، مستقل، منصفانه و عاری از تبعیض باشد.


---

🔹 راهکارهای مبتنی بر تئوری ذی نفعان

۱. ایجاد نظام ارزیابی عملکرد چندذی نفعی (Multi-Stakeholder Evaluation) برای موسسات حسابرسی
۲. گزارش گری شفاف قراردادهای حسابرسی عمومی و الزام به افشای تضاد منافع
۳. تقویت نقش جامعه حسابداران رسمی ایران به عنوان نماینده تمام ذی نفعان حرفه ای
۴. ایجاد فرصت های حمایتی برای موسسات کوچک تر جهت جلوگیری از حذف ساختاری از بازار
۵. تدوین کدهای اخلاقی جدید بر مبنای عدالت میان ذی نفعان


---

🔹 جمع بندی

انحصار در صنعت حسابرسی، با تمرکز قدرت و درآمد در چند موسسه خاص، موجب تضعیف عدالت حرفه ای و اختلال در نظام ذی نفعان می شود. بر اساس تئوری ذی نفعان، بقای حرفه حسابرسی در گرو آن است که منافع تمام گروه های درگیر، اعم از دولت، جامعه، شرکت ها و حسابرسان مستقل، به صورت متوازن دیده شود.
حرکت به سوی ساختاری رقابتی تر، شفاف تر و اخلاق محور، پیش شرط پایداری و مشروعیت حرفه حسابرسی در ایران است.