از ربع رشیدی تا دانشگاه تبریز؛ بازتاب اندیشه جهانی در قلب علم ایران

---

 

هفتصد و پنجاه سال پیش، در دامنه های تبریز، بنایی شکل گرفت که در تاریخ تمدن اسلامی به عنوان یکی از نخستین دانشگاه های بین المللی شناخته می شود؛ «ربع رشیدی». این مجتمع علمی نه فقط محل آموزش، بلکه مرکز تبادل اندیشه، علم و فرهنگ میان مردمان و دانش پژوهان از اقوام و سرزمین های گوناگون بود. در آن روزگار، دانشجویانی از شرق و غرب عالم به تبریز می آمدند تا در مکتب علم و ادب ایرانی شاگردی کنند. ربع رشیدی دانشگاهی به وسعت جهان بود که روح تساهل، دانش دوستی و تعامل فرهنگی را در خود می پروراند.

از ربع رشیدی تا دانشگاه تبریز؛ بازتاب اندیشه جهانی در قلب علم ایران

اکنون پس از قرن ها، در همان شهر تاریخی، دانشگاه تبریز به عنوان دومین دانشگاه قدیمی ایران بار دیگر جایگاه خود را در عرصه جهانی بازیافته است. این دانشگاه هم اکنون میزبان بیش از سه هزار و ۵۰۰ دانشجوی خارجی از هفت کشور شامل عراق، ترکیه، افغانستان، جمهوری آذربایجان، پاکستان، چین و سوریه است و تاکنون بیش از یک هزار نفر از دانشجویان خارجی آن فارغ التحصیل شده اند. دانشگاه تبریز با بیش از ۲۰۰ دانشگاه معتبر جهانی، دارای تفاهم نامه های همکاری علمی است. این حضور نه تنها دستاوردی علمی و فرهنگی به شمار می آید، بلکه نمودی از دیپلماسی علمی ایران در سطح بین المللی نیز هست. دانشگاه با راه اندازی مرکز آموزش زبان فارسی و تقویت ارتباطات علمی و فرهنگی، اثبات کرده است که می توان با حفظ ارزش های ملی و فرهنگی، درهای علم و تعامل را به روی جهان گشود.

ارزش این حضور تنها در اعداد و آمار خلاصه نمی شود. کارشناسان برآورد کرده اند که هزینه هر ترم تحصیل و اقامت یک دانشجوی خارجی در دانشگاه تبریز حدود شش هزار دلار است و مجموعا بیش از شصت میلیون دلار ارزآوری و منافع اقتصادی برای شهر و استان به همراه دارد. اما مهم تر از منافع مالی، ثمره فرهنگی و تمدنی این ارتباطات است. دانشجویان خارجی پس از بازگشت به کشورهای خود، به عنوان سفیران فرهنگی ایران عمل می کنند و نقش موثری در تقویت پیوندهای علمی، فرهنگی و حتی اقتصادی میان ملت ها ایفا می نمایند. تجربه کشورهای دیگر، به ویژه ترکیه، نشان می دهد که تربیت دانشجویان خارجی می تواند در بلندمدت سرمایه ای راهبردی برای تعاملات بین المللی باشد.

وقتی علم، مرز نمی شناخت؛ روایت تبریز از ربع رشیدی تا دانشگاه امروز

با وجود این واقعیت ها، گاه در جامعه صداهایی در مخالفت با پذیرش دانشجویان خارجی شنیده می شود. این دیدگاه ها، هرچند از دغدغه های فرهنگی یا اجتماعی برمی خیزند، در صورت بی توجهی به ریشه های تاریخی و فرهنگی تبریز، می تواند ما را از مسیر طبیعی توسعه علمی و فرهنگی دور کند. تبریز روزگاری در ربع رشیدی، نماد علم پذیری و همزیستی جهانی بود و امروز نیز شایسته است همان روح را در کالبد علمی خود زنده کند. در جهانی که علم و آموزش مرز نمی شناسد، بستن درهای دانشگاه به روی دیگران نه نشانه هویت مداری، بلکه نشانه غفلت از میراث تمدنی ماست.

احیای معنوی ربع رشیدی در روزگار ما یعنی بازگشت به جهانی اندیشی ایرانی؛ اندیشه ای که علم را پل گفت وگو میان ملت ها می دانست و نه دیواری میان فرهنگ ها. اگر روزی تبریز مهد دانش و هم افزایی تمدن ها بود، امروز نیز می تواند با تقویت دیپلماسی علمی و فرهنگی، دوباره به جایگاه تاریخی خود در نقشه علم جهان بازگردد. ربع رشیدی تنها یک میراث باستانی نیست؛ یادآور فلسفه ای است که دانشگاه را خانه انسان و علم را زبان مشترک ملت ها می دانست. از ربع رشیدی تا دانشگاه تبریز، پیام روشن است؛ تبریز همچنان می تواند نقطه تلاقی علم، فرهنگ و انسانیت باشد.

از ربع رشیدی تا دانشگاه تبریز؛ جایی که علم مرز نمی شناسد

در نهایت، تجربه ربع رشیدی و استمرار آن در دانشگاه تبریز نشان می دهد که ایران می تواند با تکیه بر پیشینه تمدنی خود، الگوی بومی دیپلماسی علمی را به جهان ارائه دهد؛ الگویی که در آن علم، فرهنگ و تعامل انسانی درهم تنیده اند. تداوم این مسیر، نه فقط بازآفرینی گذشته ای باشکوه، بلکه گامی هوشمندانه برای ساخت آینده ای است که تبریز بار دیگر در آن به عنوان یکی از کانون های جهانی علم و فرهنگ می درخشد.

*نویسنده: موسی کاظم زاده؛ قابل دسترسی هم در سایت بازار تبریز آنلاین

https://bazartabrizonline.ir