تغیر علم به سبب تغیر حکم

[محی الدین ابن عربی]

سر تغیر العلم لتغیر الحکم

اعطی علم التحقیق و علم الرسوم ان العلم یتغیر بتغیر المعلوم و لا یتغیر المعلوم الا بالعلم فقل لنا کیف الحکم هذه مساله حارت فیها العقول و ما ورد فیها منقول فکیف اقول منهج الادله ان العله لا تکون معلوله لمن هی عله ما اتی علی من اتی من الالتباس الا من الحاق الغائب بالشاهد فی القیاس فمن فساد النظر حکمک علی الغائب حکمک علی من حضر لکل مقام مقال و این الواجب من الممکن و المحال و این الحال من المحال لکل عین حد عند کل احد فلا تغرنک الامثال فانها عین الاضلال. (1)

الاحوال عند المتکلمین لا موجوده و لا معدومه و معلوم انه ما ثم الا محل و حال ای ما ثم الا من یقبل اللون مثلا و اللون فما هو المتلون و ما ثم الا من یقبل الحیاه و الحیاه فما هو الحی و ما ثم الا من یقبل الحرکه و الحرکه فما هو المتحرک.(2)

__

سر تغیر علم است به سبب تغیر حکم

علم تحقیق و علم رسوم این را می بخشد که علوم به تغیر معلوم تغییر می یابد، و معلوم جز به علم تغییر نمی کند، پس به ما بگو که حکم چگونه است؟ این مساله است که در آن خردها و عقول و آنچه که درباره اش منقول است به حیرت و سرگشتگی دچار شده است، پس چگونه است؟ گویم: منهج ادله این است که علت، معلول آنچه که علت است نمی باشد، التباس و پوشیدگی کسی را نیامده مگر از جهت الحاق غایب به شاهد – در قیاس – پس از تباهی نظر است که حکمت بر غایب همانند حکمت بر حاضر می باشد. هر مقامی را مقالی است، واجب کجا و ممکن و محال کجا؟ حال را چه نسبت به محال؟ هر عینی را حدی نزد هر کسی است، امثال فریبت ندهند، زیرا آنها عین اضلال اند. (3)

احوال در نزد متکلمان نه موجود است و نه معدوم، و معلوم است که در واقع جز محل و حال نیست، یعنی در واقع جز آنکه رنگ را می پذیرد نیست، رنگ رنگارنگ نمی باشد، و در واقع جز کسی که حیات را می پذیرد نیست، و حیات «حی» نمی باشد، و در واقع جز کسی که حرکت را می پذیرد نیست و حرکت متحرک نمی باشد. (4)

***

[یزدانپناه عسکری]

حیرت و سرگشتگی و اسرار وسوسه آمیز، بیانگر این تضاد است که «حی ، محال»، جبر درک و حیات و ثبات قلب در محل و التباس و الحاق و محول احوال در حیات را مستفاد معین ممکن می نماید.

_____________

1 - محیی الدین بن عربی، الفتوحات المکیه (اربع مجلدات)، 4جلد، دار الصادر - بیروت، چاپ: اول، ج4 ؛ ص345

2 - همان ؛ ص410 ، 411

3 - فتوحات مکیه، شیخ محی الدین ابن عربی ، ترجمه ، تعلیق ، محمد خواجوی- تهران : انتشارات مولی، 1383، جلد 16، صفحه 134

4 همان ؛ ص 350