✍️ طرح پیشنهادی اصلاح قانون مهریه؛ تلفیق عدالت مالی و روانی
محدثه نیکبخت – روان شناس خانواده و پژوهشگر حوزه حقوق زنان
مقدمه
در سال های اخیر، اصلاحات مربوط به مهریه در نظام حقوقی ایران، به یکی از مهم ترین محورهای بحث در عرصه های حقوقی، اجتماعی و روان شناختی تبدیل شده است. تغییر واژه هایی مانند «عندالمطالبه» به «عندالاستطاعه»، تقسیط مهریه و محدود شدن حق حبس زنان، همگی پیامدهایی فراتر از صرفا مالی دارند. این تغییرات در واقع، مستقیما با «احساس امنیت مالی و روانی زنان» گره خورده اند و پیامدهای گسترده ای بر سلامت روان، ثبات خانواده و عدالت جنسیتی دارند.
زمینه ی قانونی و مسئله ی موجود
هدف اصلی بسیاری از اصلاحات اخیر در حوزه مهریه، کاهش تعداد زندانیان مهریه و سبک کردن بار مالی برای مردان است؛ آماری که نشان می دهد هزاران مرد به دلیل ناتوانی در پرداخت مهریه در زندان هستند، زنگ خطری جدی است. اما از سوی دیگر، این تغییرات عملا بسیاری از ضمانت های قانونی زنان را تضعیف کرده است. در نظام فعلی، زن می توانست با استناد به عندالمطالبه بودن مهریه و حق حبس، از حقوق مالی خود حفاظت کند؛ اما با عندالاستطاعه شدن و محدود شدن این حقوق، عملا بار اثبات استطاعت بر دوش زن قرار می گیرد و این امر باعث می شود حقوق مالی او در بسیاری از موارد دست نیافتنی شود.
پیامدهای روانی و اجتماعی بر زنان
در نظام خانواده، مهریه فقط یک ابزار مالی نیست؛ بلکه نوعی «احساس پشتوانه روانی و امنیت اجتماعی» برای زن محسوب می شود. وقتی این پشتوانه سست می شود، بسیاری از زنان در شرایط بحرانی ازدواج یا طلاق، احساس ناامنی مالی، اضطراب، بی پناهی و کاهش اعتمادبه نفس اقتصادی را تجربه می کنند. این وضعیت می تواند پیامدهایی نظیر وابستگی ناخواسته به خانواده همسر، ماندن در روابط ناسالم، افزایش آسیب های روانی و حتی خشونت خانگی پنهان را به دنبال داشته باشد.
ضرورت نگاه تلفیقی؛ قانون + روان
تا امروز اغلب سیاست ها در زمینه مهریه، بر «بعد مالی و کیفری» تمرکز داشته اند. اما برای ایجاد یک نظام عادلانه، کارآمد و انسانی، باید نگاه تلفیقی و چندبعدی داشت:
- بعد مالی: کاهش فشار غیرمنطقی بر زوجین و پیشگیری از زندانی شدن مردان به دلیل بدهی مهریه.
- بعد روانی: حفظ احساس امنیت و کرامت زنان در روابط زناشویی.
- بعد اجتماعی: کاهش نابرابری و افزایش تاب آوری خانواده ها در بحران ها.
📌 پیشنهاد سیاستی: صندوق تضمین مهریه با حمایت دولتی و امتیاز مالیاتی
برای تحقق عدالت مالی و روانی، می توان طرح «صندوق تضمین مهریه» را به عنوان یک راهکار میانه و عادلانه اجرایی کرد:
- زوجین هنگام عقد، درصدی مشخص از مهریه (مثلا ۱۰ تا ۲۰٪) را در این صندوق سپرده می کنند.
- دولت می تواند از طریق معافیت مالیاتی یا مشارکت حداقلی، زوجین را به مشارکت در این طرح تشویق کند.
- در زمان مطالبه مهریه، صندوق به زن پرداخت می کند و سپس بدهی از مرد به صورت اقساطی و قابل کنترل بازپس گرفته می شود.
- این سازوکار فشار مستقیم را از دوش مرد برمی دارد و در عین حال احساس امنیت مالی و روانی زن را حفظ می کند.
جمع بندی
اصلاح قانون مهریه نباید فقط به کاهش زندانیان مهریه محدود شود. مهریه نه صرفا یک رقم ریالی، بلکه بخشی از عدالت جنسیتی و امنیت روانی زنان در ازدواج است. سیاست گذاری های هوشمند باید هم زمان با اصلاح قوانین مالی، سازوکارهای حمایتی روانی و اجتماعی را نیز تقویت کنند. صندوق تضمین مهریه می تواند یکی از گام های مهم در جهت ایجاد توازن میان حقوق زن و مرد، تقویت بنیان خانواده و کاستن از منازعات قضایی باشد.