زیرساخت هوش مصنوعی در دبی

زیرساخت هوش مصنوعی در دبی

دبی به یکی از قطب های منطقه ای و بین المللی در حوزه هوش مصنوعی (AI) تبدیل شده است، به ویژه از منظر توسعه زیرساخت های سخت افزاری، ابررسانه و حکمرانی هوش مصنوعی. در این یادداشت، ابتدا به تشریح چشم انداز و سیاست کلان دبی و امارات متحده عربی برای هوش مصنوعی می پردازیم، سپس ساختارهای زیرساختی سخت افزاری و نرم افزاری را بررسی می کنیم، پس از آن چالش ها و فرصت ها را بازشناسی کرده و نهایتا نتیجه گیری و راهکارهایی برای توسعه پایدار این زیرساخت ارائه می دهیم.
کلمات کلیدی: دبی، هوش مصنوعی، زیرساخت، داده، ابر، مراکز داده، حکمرانی، شهر هوشمند.

۱. زمینه و چشم انداز

امارات متحده عربی، در چارچوب «استراتژی هوش مصنوعی امارات» که در سال ۲۰۱۷ اعلام شده است، هدف گذاری کرده تا تا سال ۲۰۳۱ به یکی از پیشروان جهانی در این حوزه تبدیل شود.
دبی، به عنوان یکی از امیرنشین های این کشور، با استفاده از موقعیت جغرافیایی، ساختار اقتصادی آزاد، زیرساخت های فناوری و رویکرد دولت پیشرو، تلاش می کند تا به «شهر هوشمند مبتنی بر هوش مصنوعی» تبدیل شود.
در این راستا، زیرساخت هوش مصنوعی صرفا مجموعه ای از ماشین آلات و سرورها نیست، بلکه ترکیبی از مراکز داده، شبکه های ارتباطی و فیبرنوری، سرویس های ابری، رگولاتوری، حکمرانی داده و توانمندسازی نیروی انسانی را در بر می گیرد.

۲. اجزای زیرساخت هوش مصنوعی در دبی

۲.۱ مراکز داده و ابر (Data Centres & Cloud)

یکی از پایه های زیرساخت هوش مصنوعی، مراکز داده عظیم و سرویس های ابری است. در دبی، شرکت های بزرگ فناوری اقدام به راه اندازی مراکز داده درون کشور کرده اند؛ برای مثال، مایکروسافت اعلام کرده است که در اوایل ۲۰۲۶ سرویس های Microsoft 365 Copilot خود را با پردازش داده در داخل امارات—از جمله در دبی—ارائه خواهد داد.
افزون بر آن، شرکت Alibaba Cloud نیز مرکز داده دوم خود را در دبی راه اندازی کرده است، که نشانه ای از افزایش تقاضا برای سرویس های ابری و هوش مصنوعی در منطقه است. هم چنین پروژه عظیم Stargate UAE که در امارات در دست اجراست، توان پردازشی بسیار بزرگی را مدنظر قرار داده است. هرچند تمرکز آن در ابوظبی است، اما نشانگر جهت گیری منطقه و دبی نیز محسوب می شود.
این مراکز داده و سرویس های ابری امکان ذخیره، پردازش و آموزش مدل های بزرگ هوش مصنوعی را فراهم می سازند که برای کاربردهای سطح بالا (مثلا شهرهای هوشمند، تجزیه و تحلیل کلان داده) حیاتی هستند.

۲.۲ شبکه، ارتباطات و «شهر هوشمند»

هوش مصنوعی زمانی می تواند به صورت موثر کار کند که داده های گسترده از بخش های مختلف شهری وارد شود، تحلیل شود و خروجی تولید کند. دبی با برنامه های شهر هوشمند خود، نظارت هوشمند، سیستم های ترافیکی مبتنی بر هوش مصنوعی، دوربین ها، سنسورها و زیرساخت اتصال بالا را توسعه داده است.
به عنوان مثال، سامانه «Dubai Live» به تازگی معرفی شده که واقعا یک مرکز فرماندهی دیجیتال هوشمند است و از هوش مصنوعی، تحلیل پیش بینی و مدل های دوقلوی دیجیتال (digital twin) برای مدیریت شهر به صورت بلادرنگ استفاده می کند.
این نوع زیرساخت ها (سنسورها، ارتباطات زمان ­واقعی، تجمیع داده های شهری) بستری فراهم می سازند که هوش مصنوعی بتواند در سطح موثر شهری مورد استفاده قرار گیرد؛ مثلا برای کنترل ترافیک، نظارت محیطی، امنیت شهری، حمل ونقل عمومی و غیره.

۲.۳ پلتفرم ها، داده های بزرگ، هوش مصنوعی مبتنی بر سرویس

بخش دیگر زیرساخت، پلتفرم های نرم افزاری، APIها، سیستم های مبتنی بر ابر برای آموزش و استقرار مدل های هوش مصنوعی است. دبی با همکاری شرکت های فناوری جهانی و ایجاد نهادهای محلی، در حال ساخت سرویس هایی برای ارائه هوش مصنوعی به دولت، صنعت و شهروندان است.
هم چنین توانمندسازی دیتا (داده های بزرگ)، سیاست ها برای دسترسی، ذخیره و پردازش داده درون کشور و رعایت الزامات امنیتی و حریم خصوصی نیز بخش مهمی است. به طور نمونه، قراردادی که مایکروسافت دارد، امکان «پردازش داده در داخل کشور امارات» برای اطمینان از انطباق با مقررات را فراهم می آورد.
علاوه بر این، پژوهش های آکادمیک نیز نشان می دهند که دبی در زمینه استفاده از هوش مصنوعی برای بهینه سازی ترافیک و حمل ونقل نقشی محوری بر عهده دارد. 

۲.۴ حکمرانی، استانداردها و محیط قانونی

زیرساخت هوش مصنوعی بدون چارچوب حکمرانی و قانون گذاری، ریسک های اخلاقی، امنیتی و حقوقی را افزایش می دهد. در امارات و دبی، رویکرد نسبت به حکمرانی هوش مصنوعی عمدتا «رویکرد نرم» است؛ یعنی سیاست ها و استراتژی ها وجود دارند، ولی مقررات اجباری کمتر و بیشتر بر مشوق ها و چارچوب های راهنما متمرکزند.
به عنوان مثال، مجامع جهانی (Global Future Councils) که در دبی برگزار شدند، یکی از مباحث آن ها زیرساخت هوش مصنوعی بود که می بایست «نوآوری را مقیاس پذیر کند و تاثیر محیطی را کاهش دهد».
بنابراین، دبی در حال ساخت زیرساخت های سخت افزاری و نرم افزاری است، ولی هم زمان با آن چالش های مربوط به قانون گذاری، حریم خصوصی، امنیت سایبری و انعطاف پذیری اخلاقی را نیز پیش رو دارد.

۳. فرصت ها و چالش ها

۳.۱ فرصت ها

• جذب سرمایه گذاری خارجی و شرکت های فناوری بزرگ: حضور شرکت هایی نظیر مایکروسافت، آلی بابا کلود و سایر فعالان منطقه ای نشان می دهد که دبی توان جذب سرمایه و فناوری را دارد.
• افزایش ظرفیت برای مدل های بزرگ هوش مصنوعی: با مراکز داده قدرتمند و سرویس های ابری، امکان آموزش و استقرار مدل های هوش مصنوعی بزرگ در منطقه بیشتر می شود.
• تبدیل دبی به هاب منطقه ای هوش مصنوعی: با زیرساخت های آماده، دبی قابلیت تبدیل شدن به قطب منطقه ای را برای کشورهای خاورمیانه، شمال آفریقا و آسیای میانه دارد.
• کاربردهای شهری گسترده: زیرساخت های شهر هوشمند، دوربین ها و سنسورها، داده های کلان (Big Data) و هوش مصنوعی می توانند شهروندان، کسب وکارها و دولت را در بهبود خدمات، کاهش هزینه ها و ارتقای کیفیت زندگی یاری دهند.

۳.۲ چالش ها

• مصرف انرژی و اثرات زیست محیطی: مراکز داده و پردازش گسترده هوش مصنوعی نیازمند انرژی زیاد هستند. یکی از مباحث مطرح در دبی نیز این است که زیرساخت هوش مصنوعی باید نوآوری را مقیاس پذیر کند و اثرات محیطی را کاهش دهد. 
• محدودیت های داده، حریم خصوصی و امنیت: دسترسی به داده های کافی، کیفیت داده، تنوع داده و محافظت از داده های حساس از چالش های همیشگی هستند. پژوهشی در حوزه حکمرانی هوش مصنوعی در کشورهای GCC نیز به این نکات اشاره دارد. 
• نیروی انسانی متخصص: ایجاد، نگهداری و توسعه زیرساخت های AI به نیروی انسانی ماهر در حوزه های ML/AI، داده، زیرساخت و امنیت نیاز دارد. کمبود این نیرو ممکن است سرعت پیشرفت را کاهش دهد.
• رقابت منطقه ای و بین المللی: سایر کشورهای منطقه نیز سرمایه گذاری در هوش مصنوعی انجام می دهند؛ بنابراین دبی باید روی مزیت های رقابتی خود کار کند تا از پس رقابت بربیاید.
• پویایی فناوری و مخاطرات مربوط به وابستگی به بازیگران خارجی: زیرساخت های کلان هوش مصنوعی معمولا به همکاری ها یا خرید فناوری از شرکت های خارجی نیاز دارند که این خود ممکن است ریسک های ژئوپلیتیکی و امنیتی ایجاد کند. برای مثال، پروژه Stargate با نگرانی هایی درباره صادرات فناوری به منطقه مواجه شده است.

۴. تحلیل استراتژیک

زیرساخت هوش مصنوعی در دبی را می توان در سه سطح تحلیل کرد:

• سطح فنی: شامل مراکز داده، قابلیت های ابر، شبکه، سنسورها و پلتفرم ها است. در این سطح، دبی در حال توسعه سریع است و مزیت اولیه در منطقه محسوب می شود.
• سطح سازمانی/حکومتی: شامل سیاست ها، چارچوب های حکمرانی، همکاری دولت و بخش خصوصی، ابتکارات نوآوری و جذب شرکت های فناوری است. در این سطح، امارات و دبی حضوری فعال دارند، اما همچنان مسیر کامل شدن دارند.
• سطح کاربردی/اجتماعی: زیرساخت ها زمانی ارزشمند هستند که بتوانند در کاربردهای واقعی—مثل مدیریت شهر، حمل ونقل هوشمند، سلامت دیجیتال، خدمات عمومی—استفاده شوند. دبی با پروژه هایی مانند «Dubai Live» و سامانه های شهری هوشمند، نشان داده است که در این مسیر حرکت می کند.

از منظر استراتژیک، دبی باید میان توسعه زیرساخت و حاکمیت مسئولانه تعادل برقرار کند. به عبارت دیگر، زیرساخت هایی که بدون توجه به جنبه های امنیت، حریم خصوصی، پایداری و عدالت هوشمند توسعه یابند، ممکن است تبدیل به چالش شوند. همچنین، یکی از نکات مهم، «قابلیت مقیاس پذیری» است—یعنی زیرساخت ها باید بتوانند با رشد هوش مصنوعی، حجم داده و کاربردها همراه شوند، بدون آنکه هزینه ها یا مصرف انرژی غیرقابل کنترل شود.

۵. راهکارها و توصیه ها

برای اینکه دبی بتواند زیرساخت هوش مصنوعی خود را به سطح جهانی ارتقا دهد، پیشنهادهای زیر می تواند مفید باشد:

1. سرمایه گذاری هدفمند بر انرژی سبز برای مراکز داده
   مراکز داده بخش بزرگی از مصرف انرژی را تشکیل می دهند؛ استفاده از انرژی خورشیدی، ذخیره سازی انرژی، سیستم های خنک کننده کارآمد و طراحی «مراکز داده سبز» می تواند به پایداری کمک کند.
2. تقویت آموزش و پرورش نیروی انسانی متخصص
   ایجاد دوره های دانشگاهی و فنی در حوزه داده، هوش مصنوعی و زیرساخت، راه اندازی شتاب دهنده ها و مراکز نوآوری محلی، و جذب متخصصین بین المللی، به پر کردن شکاف نیروی انسانی کمک می کند.
3. توسعه چارچوب های حکمرانی شفاف و مسئولانه
   تدوین مقرراتی که ضمن تشویق نوآوری، حفاظت داده، حریم خصوصی، امنیت سایبری و اخلاق هوش مصنوعی را تضمین کنند؛ همچنین ایجاد نهادهای نظارتی مستقل و همکاری با استانداردهای بین المللی.
4. تمرکز بر کاربردهای محلی با ارزش افزوده بالا
   به کارگیری هوش مصنوعی در حوزه هایی که دبی مزیت دارد—مثل لجستیک، توریسم، شهر هوشمند، سلامت—و گسترش این کاربردها به سایر کشورهای منطقه.
5. ایجاد اکوسیستم نوآوری و تعامل بین بخشی
   تشویق همکاری میان دولت، دانشگاه، صنعت و استارتاپ ها، ایجاد مناطق آزاد فناوری، جذب شرکت های بین المللی و سرمایه گذاران، و فراهم سازی شرایط «sandbox» برای آزمایش فناوری های نو.
6. پیش بینی و پایش اثرات زیست محیطی و اجتماعی
   ارزیابی مستمر مصرف انرژی، اثرات اجتماعی، مسائل عدالت داده ای (مثلا دسترسی همگانی)، و اطمینان از آنکه فناوری های توسعه یافته، منجر به شکاف بیشتر نشوند.

۶. نتیجه گیری

زیرساخت هوش مصنوعی در دبی ترکیبی از امکانات سخت افزاری (مراکز داده، ابر، شبکه)، نرم افزاری (پلتفرم های هوش مصنوعی، سرویس ها)، و حکمرانی و سیاست گذاری است. دبی با سرعت قابل توجهی در حال ساخت این زیرساخت است و تلاش می کند تا به هاب منطقه ای هوش مصنوعی تبدیل شود. این روند همراه با فرصت های فراوانی برای نوآوری، رشد اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی شهروندان است.

با این حال، موفقیت بلندمدت این تلاش ها منوط به مدیریت چالش هایی چون مصرف انرژی، امنیت داده، نیروی انسانی، حکمرانی مسئولانه و توانمندی مقیاس پذیری خواهد بود. اگر دبی بتواند این عناصر را متوازن و کارآمد ترکیب کند، می تواند الگویی برای سایر شهرها در خاورمیانه و فراتر از آن شود.