بازتاب "نهی تیراندازی در شعر عربی محلی خوزستان"

بازتاب "نهی تیراندازی" در شعر عربی – محلی خوزستان

(منتشر شده در شماره 413 نشریه رضوان خوزستان)

نوع بشر از بدو خلقت تا کنون شیوه های زیست مختلفی را تجربه کرده است. کوچ نشینی بر مبنای زیست فصلی، مهاجرت های پی درپی به اقصی نقاط جهان و یک جانشینی که سرآغاز تکوین بزرگ ترین دستاورد بشر یعنی تمدن بوده، همه انواعی از تجربیات انسان ها برای بهبود حضور خود در این جهان به شمار رفته اند. اما یک جانشینی برای نوع بشر مستلزم وضع قوانینی بود که دوام و بقای او بر پهنه ی گیتی را ضمانت می کرد؛ بر این اساس پیشگیری از وقوع خطرات جانی و مالی به صورت یک اصل اساسی در وضع قوانین اجتماعی ظاهر شد. با این همه بشر نتوانست بسیاری عادات و رفتارهای بدوی خویش را اصلاح کرده پس بزند؛ "تیراندازی در مراسم" یکی از آن رفتارها است که امروزه به یک معضل اساسی در مناسبات اجتماعی تبدیل شده است. شایان ذکر است که برخلاف استنباط موجود تیراندازی تنها به فضای عشیره ای استان خوزستان در دو بخش عربی – بختیاری آن محدود نبوده و در بسیاری مناطق داخل و خارج کشور نیز این سنت نامعهود به اشکال گوناگون تتبع می شود.

بررسی ریشه ی تیراندازی در مراسم نشان می دهد که این کار حد فاصل یک الی دو سده ی پیش به آن دلیل صورت می گرفته تا ساکنان روستاها و مناطق دور از هم، خویشان و بستگان خود را از یک رویداد، حادثه، مرگ کسی یا دعوت به شرکت در مجلس بزمی آگاه کنند؛ عملی که به تدریج به درون مراسم سرایت کرده سبب خسارات جانی و مالی بی شمار برای افراد شرکت کننده و بستگان آن ها شده است.

تحلیل نتایج تیراندازی در مراسم نشان می دهد که این رسم نامعهود با خسارات غیرقابل جبران و دیرپای خود، امروزه دیگر نمی تواند کارکرد گذشته را داشته باشد زیرا انواع وسایل ارتباط جمعی کار اطلاع رسانی را در سریع ترین زمان و به بهترین وجه انجام می دهند. از همین رو بسیاری افراد از: چهره ها، بزرگان، ریش سفیدان، هنرمندان، نویسندگان و شاعران در پی نقد این سنت هنجارشکن برآمده از جایگاه فرهنگی – اجتماعی خویش به منظور کاهش تا ریشه کنی آن بهره گرفته اند. در این بین با عنایت به کارکرد موثر فرهنگ و هنر در بین اقوام عرب و بختیاری در خوزستان، شاعران به عنوان نمایندگان اصلی انتقال بسامدهای رفتاری – کرداری جوامع به بازتاب نقد این معضل در اشعار خود پرداخته اند. با این حال به نظر می رسد این مضمون در بین آثار شاعران عرب خوزستانی بیشتر نمود داشته چنان که جاسم ثعلبی (الحسانی) در خلال ابوذیه ای به مطالبه ی عمومی برای برچیدن سنت ناپسند تیراندازی در مراسم اشاره کرده، مضیف ها و مجالس را اصلی ترین کانون برای مبارزه با آن دانسته است:

- گعدنه بلمضایف کل مشایخنه / اتمنینه من اهلنه او کل طوایفنه / خط احمر اطلاق النار موعدنه / المثقف بلقلم یرمی الشعب مطبوع.

(بارها در معیت بزرگان در انواع مجالس نشستیم و تصمیم گرفتیم که رسم تیراندازی در مراسم ممنوع شود. این رسم خانمان برانداز خط قرمز همه ی طوایف و عشایر عرب است؛ اگر دنبال کار فرهنگی تاثیرگذار هستی، با قلم به دل اجتماع نفوذ کن.)

سید جعفر غرابی نیز با تصریح بر تاثیر توصیه های بزرگان بر محو این سنت نامعهود در خلال هوسه ای سروده است:

- عن شیل السلاح ابزود ارید اشرحلک القصه / الرجل من شیمته ینهاب مو بالتفگه والعصه / لون ابمجتمع مهیوب ابعزم کض ابنک او وصه / لایرمی الچیله اعله اخوانه.

(در مورد تیراندازی با هدف نشان دادن توانمندی ها! توصیه ای به تو دارم: مرد با رفتار و کردارش، نیک شمرده می شود نه با تیراندازی و حمله به این و آن؛ اگر در جامعه ای منظم زندگی می کنی ملازم فرزندت باش و به او یاد بده که بر برادرش گلوله نگشاید!)

با عنایت به التزام مراسم هوسه خوانی و رسم نامعهود تیراندازی، یوسف عساکره در خلال سروده های انتقادآمیز خود در این باب، به جدایی و تفکیک این دو سنت از هم اشاره کرده و سروده است:

- لا ترمی اطلاق النار نزل علی طرگاعه / وتدرینی اصبحت مظلوم بس املک السماعه / لا عندی جریده و صوت لا تلفاز لا ذاعه / ابمیدان اهلی خلو الهوسه.

(در انواع مراسم، تیراندازی نکن که آن بلایی بزرگ بر همه ی ما نازل کرد! می دانی که من استطاعت منع عمومی این سنت ناپسند را ندارم؛ نه روزنامه ای دارم نه کانال تلویزیونی! ولی از همین تریبون از تو و سایرین می خواهم که حداقل حرمت مراسم هوسه را نگه داشته، تیراندازی را از آن بزدایید.)

کریم حنظلی شاعر آئینی که غالب سروده هایش به مضامین ارزشی اختصاص دارد نیز به مضمون نهی تیراندزی توجه نشان داده و در ابوذیه ای که موسی زرگانی آن را به سلک علوانیه درآورده چنین گفته است:

- بدال التفگ شیل القلم وعگل / رجلک فی حدود العلم وعگل / الیشد چفیه فوگ الراس وعگال / کون ابگد نگشهن یسد فیه.

به جای اسلحه، قلم به دست گیر و قدم در راه علم و دانش بگذار؛ تعقل پیشه کن و بدان آن که چفیه ی عربی بر سر می گذارد باید به عدد نقش و نگار آن مشکل از دیگران حل و فصل نماید.

در این راستا بسیاری شاعران و هنرمندان علاوه بر تعبیه ی موضوع نهی تیراندازی در مراسم در خلال هنر خود به امتناع از حضور در مراسمی که تیراندازی در آن ها صورت می گیرد، پرداخته دیگران را نیز بر این حرکت موثر، تحریض می نمایند. به این ترتیب مبارزه ی فرهنگی با سنت نامعهود و خانمان برانداز تیراندازی در مراسم که به یک مضمون پربسامد در اشعار شاعران عربی محلی خوزستان تبدیل شده به دلیل تاثیر شعر و ادبیات بر شئون مختلف زندگی مردم، توانسته به کاهش این ناهنجاری اجتماعی کمک شایانی بنماید. حرکتی که مستلزم نگاه مسئولانه و حمایت گرایانه ی دو طیف تاثیرگذار بزرگان و دست اندرکاران دستگاه های نظارتی است تا در دوره ای که صلح و آرامش ضروری ترین نیاز بشر برای دستیابی به رستگاری است، فضای عشیره ای – سنتی جامعه ی خوزستان نیز از این ناهنجاری زدوده شود.