بررسی طور رشداوی در موسیقی عربی محلی خوزستان

به مناسبت روز ملی آواها و نواهای ایرانی: بررسی آواز عربی محلی "رشداوی" در خوزستان

(منتشر شده در شماره 415 نشریه رضوان خوزستان)

قریب به صد و پنجاه سال از ابداع آواز جاودانه ی علوانیه در موسیقی عربی محلی خوزستان می گذرد. نوایی که بر بستر طور ابنیه شکل گرفت و از حنجره ی هنرمند فقید اهوازی علوان شویع گطرانی بیرون تراوید. مسیری که اندکی بعد توسط علی رشداوی پی گرفته شد، طوری که این هنرمند توانست با ممارست در خوانش علوانیه، دست به ابتکار زده، باز هم بر پایه ی طور ابنیه به پی ریزی یک آواز دیگر در موسیقی محلی خوزستان نائل آید. نوایی که تا دهه ها به دلیل شباهت های ساختاری و محتوایی با طور علوانیه به همین نام یعنی "علوانیه" موسوم شد.

آواز رشداوی با علوانیه تفاوت هایی قابل توجه دارد و به اختصاصاتی آراسته است که تنها از ذوق و قریحه ی هنرمند عرب خوزستانی علی رشداوی منبعث می گردد. این به علاوه ی سبک منحصربه فرد علی رشداوی بوده که توانسته با وام داری از شیوه ی علوان شویع، خوانشی متفاوت از او را ارائه دهد؛ بر این اساس می توان طور رشداوی را در مقایسه با آواز علوانیه ضامن ویژگی های زیر دانست:

- علی رشداوی و علوان شویع از قالب شعری ابوذیه برای پیاده سازی آواز خویش بهره می برند. تکیه ی علوان بر جناس (قافیه) ابوذیه است در حالی که رشداوی بر تکرار شطرها (مصراع ها) و عبارات معنایی ابوذیه ها تاکید دارد.

- علی رشداوی هم چون علوان شویع آواز خویش را بر پایه ی طور ابنیه که مبتنی بر مقام حجاز است، پایه ریزی کرده اما در طور رشداوی کشش این مقام بیشتر از علوانیه است.

- علی رشداوی در انتخاب ابوذیه ها بر آن دسته از مضامین عربی محلی که در محاوره "تراث" نام می گیرند، تاکید می کند؛ برای مثال او بر مشخصه های زندگی عرب ها، میراث فکری، اخلاق و منش و شیوه های زیست آنان تکیه کرده، به بازنمایی عناصری چون: مفهوم مضیف، برادرخواهی، اتحاد و امثال آن ها اصرار می ورزد در حالی که علوانیه با لحاظ این مضامین، بیشتر به بیان دردها و آلام بشری و آمال و آرزوهای ارزش مدار او اصرار می کند.

- در طور رشداوی تلاش هنرمند بر تصویرسازی متمرکز است اما علوانیه بیشتر به توصیف تمایل دارد.

- طور رشداوی مانند علوانیه تنها از ساز ربابه به منظور زیرسازی صدای خواننده بهره می برد و امانت داری در ذکر نام شاعران نیز در این دو آواز از ملزومات ادای آن ها به شمار می رود.

از آن جا که به گمان اغلب هواداران فرهنگ عربی محلی خوزستان در داخل و خارج، طور رشداوی همان علوانیه است، این مساله سبب غفلت عمومی از ظرفیت های بی بدیل این طور و هنرمند مبدع آن علی رشداوی شده است؛ امری که علاوه بر شناور شدن هنرمندان بین آواز علوانیه و آواز رشداوی سبب ارائه ی اجراهایی شده که نه تنها شبیه هیچ کدام از آن ها نیست بلکه تقلید از آواز رشداوی را نیز غیرممکن ساخت؛ بر همین اساس است که امروزه جز علی رشداوی مبدع این طور، کمتر هنرمندی به خوانش درست آواز رشداوی قادر است.