موزه تاریخ شیمی؛ یوهان گوتلیب گاهن کیست؟

نویسنده: جمال عبدالله زاده دانشجوی شیمی محض🧪عاشق محاسبات شیمی،تاریخ شیمی و  دنیای شیمی فیزیک به خصوص شیمی کوانتوم🧪

یوهان گوتلیب گاهن شیمیدان برجسته سوئدی متولد ۱۹ آگوست۱۷۴۵ میلادی انسان  به تمام معنا مرموز و ساکتی بود و کسی نمی دانست که در ذهن این شیمیدان چه می گذرد.او همیشه یافته های علمی و کشفیات خود را پنهان می کرد و آنها را منتشر نمی کرد.مهم ترین خدمت علمی این شیمیدان کشف عنصر منگنز بود.جالب است که یوهان گوتلیب گاهن اگرچه توانسته بود فلز منگنز را به صورت ناخالص از مخلوط جدا کند ولی داستان و ماجرای این کشف را به کسی اطلاع نمی داد.او فقط دو رفیق صمیمی داشت که یافته های علمی و کشفیات خود را با آنها در میان می گذاشت؛ اولی "کارل شیلا" و دومی "توربرن برگمان" دو شیمیدان سوئدی مشهور معاصر و هم دوره او در قرن ۱۸ میلادی.به خاطر همین شخصیت مرموز و منزوی آقای گوتلیب گاهن و منتشر نکردن کشفیات علمی متاسفانه اسناد تاریخ شیمی در مورد این دانشمند خیلی کم است و عمدتا به زبان مادری او سوئدی نوشته شده است.ولی منگنز این عنصر پرکاربرد در ساخت آلیاژهای فولاد ضدزنگ برای همیشه یاد و خاطره او را در ذهن تداعی می کند و ما را به حال و هوای سال۱۷۷۴ در تاریخ شیمی می برد.همچنین کانی و سنگ معدن مشهور گاهنیت از نام این دانشمند بزرگ گرفته شده است. هرچه زمان می گذرد بیشتر و بیشتر متوجه خدمات علمی بزرگ ایشان می شویم.صنعت مهم ذوب مس نیز یادگار ایشان است.چون اولین بار این شیمیدان بود که کارخانه ها و صنایع بزرگ ذوب مس را بنا نهاد.همچنین او کشف کرد که خاک سولفاته حاوی مقادیر زیادی اسید تنگستن می باشد و پرده از خواص اسیدی فلز تنگستن در خاک برداشت.او برای اولین بار به تشکیل کریستال ها و بلورهای فلزات پی برد ولی بعدها توربرن برگمان آن را کامل کرد و توسعه داد.یوهان گوتلیب گاهن دوران تحصیلات علمی خود را در دانشکده شیمی اوپسالا در سوئد گذراند؛ اتفاقا در حال حاضر نیز دانشکده شیمی اوپسالا در سوئد یکی از پیشرفته ترین و قدیمی ترین مراکز علمی اروپا می باشد.امروزه در قرن بیست و یکم دانشمندان پی برده اند که اگرچه عنصر منگنز در گروه۷ جدول تناوبی می باشد و هم گروه عناصری مثل رنیم و تکنسیم می باشد ولی از لحاظ خواص شیمیایی و فیزیکی شباهت چندانی به این عناصر ندارد و بیشتر شبیه آهن می باشد.رنگ نقره ای این فلز نیز بسیار مشابه آهن است با این تفاوت که منگنز به کندی زنگ می زند و مقاوم تر است.به همین خاطر منگنز جزو فلزات موسوم به گروه آهن به حساب می آید.از دیدگاه شیمی هسته ای منگنز ۱۸ ایزوتوپ پرتوزا و ناپایدار دارد که نیمه عمر آنها بسیار کم است و تنها ایزوتوپ پایدار آن منگنز با عدد جرمی۵۵ می باشد.از نظر بیوشیمی منگنز یک عنصر ضروری و حیاتی برای بدن به شمار می آید ولی اگر مقدار آن خیلی زیاد باشد ممکن است سمی و خطرناک باشد.چرخه تحول صنعت باتری ها در الکتروشیمی نیز به وجود این عنصر گره خورده است؛چون از دی اکسید منگنز در ساخت باتری های قلیایی استفاده می شود و تترا اکسید منگنز هم در ساخت باتری های روی_کربن استفاده می شود.علاوه بر این کمبود منگنز تاثیر منفی روی فتوسنتز دارد و موجب تجمع نیترات در گیاهان می شود.جالب است که آکادمی شیمی سلطنتی انگلیس یا همان آکادمی رویال در حرکتی نمادین و تحسین برانگیز روز ۱۹ آگوست یعنی روز تولد یوهان گوتلیب گاهن را جشن گرفت.

✍️دوستان عزیز می توانید ما را در کانال تلگرام اندیشه ورزی و فلسفه شیمی جمال به نشانی t.me/JimiChem دنبال کنید؛ ایستگاه اندیشه ورزی و فلسفه شیمی جمال رسانه ای جالب و جذاب برای علاقه مندان و عاشقان علم شیمی است به ویژه آنان که همواره به معنا و ماهیت و فلسفه شیمی می اندیشند و از آن لذت می برند ✍️