نگاهی به ابعاد نظری و عملی سواد رسانه ای در تقویت مشارکت اجتماعی و تحقق عدالت اطلاعاتی

دانشگاه پیام نور (همه مراکز) 

در عصر اطلاعات و ارتباطات ، رسانه های جمعی نه تنها ابزار انتقال اطلاعات بلکه سازندگان معنا، هویت و قدرت به شمار می روند. سواد رسانه ای به مثابه توانایی تحلیل ، نقد و تولید محتوا و پیام های رسانه ای ، نقشی بنیادین در شکل گیری شهروندی آگاه با مشارکت دموکراتیک در جامعه ایفا می کند. 

 سواد رسانه ای مجموعه ای از مهارت هاست که فرد را قادر می سازد تابتواند : 1- پیام های رسانه ای را تحلیل انتقادی کند 2- اهداف، سوگیری ها و ساختارهای قدرت در پس رسانه ها را تشخیص دهد 3- در تولید محتوا مشارکت فعال داشته باشد 4- از رسانه ها به عنوان ابزار آگاهی بخشی و کنشگری اجتماعی بهره گیرد. 

 رسانه ها می توانند بستر گفت وگوی عمومی، مطالبه گری و کنشگری مدنی باشند، اما تنها در صورتی که شهروندان از سواد رسانه ای برخوردار باشند. فردی با سواد رسانه ای، نه مصرف کننده منفعل بلکه کنشگری آگاه است که در تصمیم سازی های اجتماعی مشارکت می کند. رسانه ها می توانند فضای گفت وگوی آزاد و علنی را فراهم کنند، جایی که شهروندان دیدگاه های خود را بیان کرده و در مباحث عمومی مشارکت کنند. سواد رسانه ای شهروند را مجهز می کند تا عملکرد نهادهای قدرت را نقد کرده و خواستار شفافیت و پاسخگویی شود. 

 عدالت اطلاعاتی به معنای دسترسی برابر، آگاهانه و نقادانه به اطلاعات است. 

سواد رسانه ای در این زمینه نقش های اشاره شده را ایفا می کند: 1- ابزاری در جهت کاهش شکاف اطلاعاتی : با آموزش سواد رسانه ای، اقشار مختلف جامعه به ابزارهای تحلیل و فهم اطلاعات دست می یابند. 2- ابزاری در جهت مقابله با نابرابری های رسانه ای: رسانه ها گاه در خدمت منافع خاص اند؛ سواد رسانه ای امکان تشخیص و مقابله با این سوگیری ها را فراهم می سازد. 3- ابزاری در جهت توانمندسازی اقلیت ها و گروه های حاشیه ای: با آموزش سواد رسانه ای، این گروه ها می توانند روایت های خود را تولید کرده و در فضای عمومی شنیده شوند. 

 با وجود اهمیت مقوله سواد رسانه ای، موانعی نیز در این زمینه وجود دارد که می توان به اهم آن اشاره کرد : 

1- نابرابری دیجیتال ؛ شامل دسترسی محدود به فناوری در برخی مناطق. 

2- کمبود آموزش رسمی ؛ میتوان به فقدان برنامه های آموزشی در مدارس و دانشگاه ها اشاره نمود. 

3- تسلط رسانه های تجاری ؛ که متاسفانه اغلب به جای آگاهی بخشی، سرگرمی و مصرف گرایی را ترویج می کنند. 

 راهکارهای پیشنهادی جهت افزایش سطح سواد رسانه ای شهروندان در جوامع : 1- گنجاندن آموزش سواد رسانه ای در نظام آموزشی رسمی 2- حمایت از رسانه های مستقل و مردمی 3- ایجاد کمپین های آگاهی بخشی در فضای مجازی و محلی. 

 سواد رسانه ای نه تنها مهارتی فردی بلکه ضرورتی اجتماعی است. در جهانی که رسانه ها قدرت شکل دهی به افکار عمومی، سیاست ها و فرهنگ را دارند، آموزش و ترویج سواد رسانه ای گامی اساسی در مسیر دموکراسی، عدالت و زیست آگاهانه است.