حذف چهار صفر؛ جراحی زیبایی بر پیکر بیمار اقتصاد ایران

طرح حذف چهار صفر از پول ملی که سرانجام در مجلس شورای اسلامی به تصویب نهایی رسید، در ظاهر با هدف تسهیل مبادلات روزمره و بازیابی «حیثیت پول ملی» مطرح شده است. با این حال، از منظر اقتصاد کلان، این اقدام چیزی بیش از یک عملیات زیبایی بر پیکر بیمار اقتصاد ایران نیست که قصد دارد، رنج ناشی از تورم مزمن را با یک تغییر واحد ساده، پنهان سازد.

عمده ترین انتقاد این است که حذف صفر، تنها یک تبدیل ریاضی است و هیچ تغییری در ارزش واقعی پول یا قدرت خرید مردم ایجاد نمی کند. ارزش واقعی پول، نه در تعداد صفرهای آن روی اسکناس، بلکه در قدرت خرید و توانایی مبادله آن نهفته است. بی ارزشی پول ملی، ریشه در عوامل ساختاری عمیقی نظیر کسری بودجه دولت، سیاست های پولی و بانکی و ... دارد. مادامی که عوامل بنیادین اقتصادی اصلاح نشوند، موتورهای تورم همچنان با حداکثر توان کار می کنند و تولید صفرهای جدید ادامه خواهد داشت. پاک کردن چهار صفر از روی اسکناس ها، صرفا به منزله پاک کردن صورت مسئله است، نه حل آن. تجربه تاریخی کشورهایی نظیر ترکیه، برزیل و آرژانتین نشان می دهد که بدون مهار قاطعانه تورم، صفرهای حذف شده پس از مدتی کوتاه با سرعتی بیشتر دوباره بازخواهند گشت.

جدای از بی تاثیری بر واقعیت های اقتصادی، اجرای این طرح با هزینه های هنگفت پنهان نیز همراه است. این هزینه ها شامل به روزرسانی زیرساخت های نرم افزاری و سخت افزاری تمامی سیستم های بانکی، مالی و حسابداری کشور، ضرب سکه و چاپ اسکناس های جدید، و همچنین هزینه آموزش عمومی گسترده برای جلوگیری از سردرگمی مردم، به ویژه در مناطق کم برخوردار و میان سالخوردگان، خواهد بود. سردرگمی ناشی از دوره گذار سه ساله و همزمانی دو واحد پولی (ریال جاری و ریال جدید)، می تواند زمینه ساز بروز خطاهای محاسباتی و سوءاستفاده های احتمالی در معاملات روزمره شود، به خصوص در بازاری که سال هاست به استفاده غیررسمی از «تومان» عادت کرده است.

در نهایت، حذف چهار صفر، بیشتر یک تله ی توهم بهبود است. این اقدام ممکن است برای مدتی کوتاه، از بار روانی نگاه کردن به ارقام نجومی بکاهد، اما تا زمانی که اراده ی جدی و برنامه ی منسجمی برای مهار موتورهای تولید تورم در اقتصاد وجود نداشته باشد، این صفرها دیر یا زود دوباره متولد خواهند شد. تمرکز سیاست گذاران باید بر اصلاحات ساختاری اقتصادی باشد، نه بر روی تغییر ظاهر اسکناس ها، چرا که موفقیت هرگونه اصلاح پولی، در گرو مهار تورم و ثبات اقتصادی پایدار است.