تاثیر هوش مصنوعی در حقوق

تاثیر هوش مصنوعی در حقوق: یادداشتی علمی

هوش مصنوعی (Artificial Intelligence - AI) به عنوان یکی از پدیده های تحول آفرین قرن حاضر، ابعاد متعددی از زندگی اجتماعی و روابط حقوقی را تحت تاثیر قرار داده است. این فناوری با قابلیت تحلیل داده های عظیم، یادگیری الگوریتمی و پیش بینی نتایج، فرصت ها و چالش های جدی را در عرصه حقوق به وجود آورده است.

نخست، در حوزه حقوق خصوصی، هوش مصنوعی می تواند به عنوان ابزار تسهیل گر در انعقاد قراردادها، تفسیر شروط قراردادی و حتی پیش بینی احتمال نقض تعهدات مورد استفاده قرار گیرد. قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) که بر بستر فناوری بلاکچین و با بهره گیری از الگوریتم های هوش مصنوعی اجرا می شوند، نمونه ای بارز از تحول در نظریه سنتی تعهدات محسوب می شوند. این تحول، پرسش هایی بنیادین در خصوص مفهوم «اراده طرفین»، «قابلیت انتساب عمل حقوقی به شخص» و «مسئولیت ناشی از اجرای خودکار» ایجاد کرده است.

دوم، در فرآیند دادرسی و حل وفصل اختلافات، بهره گیری از هوش مصنوعی می تواند موجب تسریع در رسیدگی ها، کاهش خطای انسانی و ارتقای دسترسی به عدالت شود. الگوریتم های پیش بینی آرای قضایی یا تحلیل سوابق پرونده ها در برخی نظام های حقوقی به عنوان ابزار کمکی قاضی به کار گرفته شده اند. با این حال، نگرانی هایی درباره شفافیت تصمیم گیری الگوریتمی، رعایت اصل دادرسی عادلانه و تضمین حقوق بنیادین اصحاب دعوا مطرح است.

سوم، در سطح کلان تر، ورود هوش مصنوعی ضرورت بازاندیشی در نظریه مسئولیت مدنی را آشکار می سازد. اگر تصمیم یا اقدام زیان بار ناشی از سیستم هوشمند باشد، انتساب تقصیر به شخص سازنده، استفاده کننده یا حتی خود سیستم محل مناقشه است. این وضعیت، نظام های حقوقی را به سوی طرح الگوهای نوینی همچون «مسئولیت عینی» یا «شخصیت حقوقی محدود برای ربات ها» سوق داده است.

در نهایت، باید تاکید کرد که هوش مصنوعی صرفا یک ابزار فنی نیست، بلکه عاملی برای دگرگونی مفاهیم سنتی حقوقی به شمار می آید. بدین ترتیب، حقوق دانان و قانون گذاران موظفند ضمن بهره گیری از ظرفیت های این فناوری، چارچوب های هنجاری و نظارتی لازم را برای صیانت از حقوق بشر و عدالت اجتماعی تدوین کنند.