نشر مستقل در برابر نشر نهادی ؛ تحلیل تضاد میان اصالت هنری و ملاحظات تجاری در فرآیند نشر

دانشگاه پیام نور (همه مراکز) 

مقوله نشر، در معنای بنیادین خود، آیینی ست برای آشکارسازی معنا، انتقال تجربه و زایش کلمه و گفت وگو. 

این آیین ، در بسترهای مختلف، دچار دگردیسی هایی شده است که آن را از یک کنش فرهنگی به یک فعالیت اقتصادی بدل کرده اند. در این میان ، دو جریان عمده در حوزه نشر شکل گرفته اند : نشر مستقل و نشر نهادی. 

 این دو ، نمایندگان دو جهان متفاوت اند ؛ یکی از دل خلاقیت و اصالت هنری می جوشد، و دیگری در مدار ساختار ، سرمایه و مصلحت حرکت می کند.

ساختار ، سرمایه و کنترل نشر نهادی ،عموما توسط موسسات بزرگ ، انتشارات رسمی و سازمان های وابسته به بدنه دولت یا اداره می شود. ویژگی های اصلی این نوع نشر عبارت اند از: 1- ساختار سازمانی و سلسله مراتبی : تصمیم گیری درباره انتخاب آثار ، طراحی، بازاریابی و توزیع در چارچوب های مشخص و اغلب غیرمنعطف صورت می گیرد. 2- ملاحظات تجاری و سودآوری : آثار بر اساس قابلیت فروش، محبوبیت عمومی و ترندهای بازار انتخاب می شوند؛ نه لزوما بر اساس اصالت یا نوآوری . 3- ممیزی ، سانسور و خودسانسوری : در بسیاری از کشورها، نشر نهادی تابع قوانین رسمی و غیررسمی ست که می تواند مانع از انتشار آثار جسورانه، انتقادی یا متفاوت شود. 4- دسترسی گسترده و اعتبار بیش از حد رسمی : این نوع نشر، به دلیل منابع مالی و شبکه های توزیع، امکان دیده شدن بیشتر را فراهم می کند؛ هرچند گاه به قیمت از دست رفتن روح اثر. 

 نشر مستقل ، برخاسته از تلاش فردی یا گروه های کوچک است که با انگیزه های فرهنگی، هنری یا اجتماعی فعالیت می کنند. ویژگی های آن عبارت اند از: 1- آزادی در انتخاب و نوع بیان : نویسنده یا هنرمند می تواند بدون ملاحظات تجاری یا سیاسی، اثر خود را منتشر کند( با نگاه کاملا هنری ) ؛ حتی اگر مخاطب محدود باشد. 2- اصالت هنری و تجربه محور بودن : آثار منتشرشده اغلب حامل تجربه های زیسته ، نگاه های فلسفی و زبان های نو هستند؛ نه صرفا محصول نگاه بازار. 3- محدودیت مفرط در تامین منابع و توزیع آن: نبود سرمایه، شبکه توزیع و تبلیغات گسترده، چالش های بزرگی برای نشر مستقل ایجاد می کند. 4- نشر به مثابه کنش فرهنگی : در بسیاری موارد ، نشر مستقل به عنوان واکنشی به پدیده ممیزی ، فراموشی یا سلطه نگاه تجاری بر بازار عمل می کند و خود را در برابر جریان غالب قرار می دهد. نشر نهادی، اغلب به دنبال تثبیت معناهای موجود است؛ در حالی که نشر مستقل، در پی زایش معناهای تازه و شکستن قالب هاست. در ایران ، نشر مستقل در سایه سانسور و بی مهری قرار گرفته و با چالش های مضاعفی روبه روست همچون : سانسور رسمی و غیررسمی ، بی مهری و کم توجهی نهادهای فرهنگی و نبود حمایت مالی و رسانه ای. 

با این حال و با توجه به این وضعیت بغرنج ، بسیاری از نویسندگان ، هنرمندان و فعالان فرهنگی ، راه نشر مستقل را انتخاب کرده اند تا صدای واحد خود را تا حدودی حفظ کنند؛ حتی اگر این صدا در ابتدا به سختی و در سکوت شنیده شود. 

 نبرد میان نشر مستقل و نهادی ، نبردی میان دو جهان از دو خواستگاه فکری متفاوت است ؛ جهان معنا و جهان تجاری بازار اما شاید راهی میان این دو نیز ممکن باشد ؛ راهی که در آن اصالت هنری با مخاطب یابی هوشمندانه و آزادی بیان با خلاقیت در فرم و توزیع همراه شود. این راه ، نیازمند همدلی معرفتی، حمایت فرهنگی، و بازتعریف مفهوم نشر در عصر دیجیتال است.