زبان به مثابه آیین ؛ بررسی سبک گفتار شخصیت ها و تاثیر زبان در آثار استاد علی حاتمی

دانشگاه پیام نور (همه مراکز) 

استاد علی حاتمی، شاعر پرده نقره ای ملقب به سعدی سینمای ایران، سینماگری ست که زبان را نه صرفا ابزار ارتباط، بلکه جوهره بیان جهان فکری خود می داند. در سینمای علی حاتمی، زبان نه فقط وسیله ای برای انتقال اطلاعات، بلکه ساختاری زیبایی شناختی و فلسفی است. او با بهره گیری از زبان های مختلف (( از فارسی کلاسیک تا زبان کوچه بازاری تهران قدیم )) جهانی خلق می کند که در آن، هر واژه طنین تاریخ و فرهنگ دارد. مقوله زبان در آثار حاتمی، «آیین» است ؛ آیینی برای بازگشت به خویشتن فرهنگی. دیالوگ ها ، گاه چون غزل ، گاه چون خطبه و گاه چون تعزیه، ساختار روایی داستان را شکل می دهند. علی حاتمی در آثاری چون «سلطان صاحبقران»، «کمال الملک» و «هزاردستان»، از زبان فارسی کلاسیک بهره می گیرد تا فضای تاریخی و اسطوره ای خلق کند ؛ استفاده از واژگان کهن، ترکیبات ادبی و ساختار نحوی کلاسیک، به دیالوگ ها حالتی فاخر و آیینی می بخشد. این زبان، نه صرفا برای بازسازی تاریخ، بلکه برای احیای روح آن به کار می رود؛ گویی شخصیت ها در حال اجرای بخش هایی تعزیه مانند از تاریخ اند. شاید مهم ترین ویژگی دیالوگ های حاتمی، تغزلی بودن آن هاست. او شاعری ست که با دوربین می سراید ؛ و شخصیت هایش، گویی در حال خواندن غزل اند. 

 استفاده از استعاره، تشبیه، واج آرایی و موسیقی کلام، دیالوگ ها را به اشعار بدل می کند. این زبان، نه فقط زیبایی شناختی، بلکه عاطفی و وجودی ست ؛ حامل درد، عشق، زوال و امید. بعنوان نمونه می توان در فیلم سینمایی «مادر»، به دیالوگ هایی چون «مادر، سایه ی خداست بر زمین» یا «دل مادر، دریای بی کران است» اشاره داشت که با زبان غزل ، عشق و مرگ را در هم می تند. شخصیت های خلق شده حاتمی، نه فقط تیپ های اجتماعی، بلکه تمثیل هایی از روح ایرانی اند. سبک گفتار آن ها، بازتابی از جایگاه فرهنگی، تاریخی و فلسفی شان است.

 دیالوگ های علی حاتمی، نه فقط روایت گر داستان، بلکه حامل میراث فرهنگی، فلسفی و عرفانی ایران اند. او با زبان، آیینی خلق می کند که در آن، تصویر و کلام در خدمت معنا و مفهوم قرار می گیرند. زبان در آثار او، شکلی از مقاومت است؛ مقاومتی در برابر فراموشی، ابتذال و بی ریشگی فرهنگی.