عقل علیم
[محی الدین ابن عربی]
سری اللطیف من اللطیف فناسبه - و بدا له منه الخلاف فعاتبه
و توجهت منه علیه حقوقه - فدعاه للقاضی العلیم فطالبه(1)
نادی علیه مجرسا هذا جزاء - من عامل الجنس البعید و صاحبه
لیثوب من سمع الندا فیرعوی - عنه و یعلم انه ان جانبه
تظفر یداه بکل خیر شامل - فاستعمل الارسال فیه و کاتبه
***
[قطب الدین عبدالکریم بن ابراهیم جیلی]
از او بر او حقوقش را متوجه کرد – و او را به سوی داوری دانا فرا خواند و درخواست حقش را کرد
یعنی: حال چنین اقتضا کرد که بر نفس حقوق بسیاری را که موجدش بر او دارد متوجه سازد، زیرا صانع را بر مصنوعش حق است که آن را عقل، طبعا انکار نمی کند، و قاضی و داور همان عقل است، لذا از بارگردانیدن حق نفس به عقل – برای اینکه نفس بشناسدش – تعبیر نموده و گفت: او را به سوی داوری دانا فرا خواند و درخواست حقش را نمود، یعنی به ادای حق صانع بر او، و از آن جهت قاضی را که تعبیر از عقل است به دانا و علیم توصیف کرد که طبع عقل درک تمام اموری است که خداوند از علم پنهانش در او به امانت گذارده است، پس هنگامی که نفس به مقتضای عقل باز گردد، به حکم عقل خواهد دانست که نزول و فرود آمدنش به مقتضای حکم جسم، بر آن وبال بوده است.(2)
__
یعنی: و اقتضی الحال ان یتوجه علی النفس حقوق کثیره لموجدها، اذ للصانع حق علی مصنوعه لا ینکره العقل طبعا، و القاضی هو العقل، فعبر عن ارجاع الحق للنفس الی العقل- لتعرفه النفس- بقوله «فدعاه للقاضی العلیم» فطالبه، باداء حق الصانع علیه. و نعت القاضی- المعبر به عن العقل- انه علیم، لان العقل من طبعه درک الامور کلها، لما اودع الله فیه من مکنون علمه، کما سبق بیانه. فعندما رجعت النفس الی مقتضی العقل، عرفت بحکم العقل، ان نزولها الی مقتضی حکم الجسم و بال علیها. (3)
عبد الکریم الجیلی، المناظر الالهیه، دار الکتب العلمیه - بیروت، چاپ: اول، 2004 م. ص 110
***
[یزدانپناه عسکری]
حق خالق بر مخلوقش به تعقل درآوردن اسماء حق است. نزول و فرود آمدن نفس از کوی جمال، اسارت حکم جسم است به وبال. عقل علیم، شناخت تجرید است با قلب سلیم.
_____________
1 - فتوحات مکیه جلد 16 ، شیخ محی الدین ابن عربی ، ترجمه ، تعلیق ، محمد خواجوی- تهران : انتشارات مولی، 1383 ، باب پانصد و پنجاه و نهم: معرفت اسرار و حقایق – از منازل مختلف – باب چهارم، صفحه 34
- [محیی الدین بن عربی، الفتوحات المکیه (اربع مجلدات)، 4جلد، دار الصادر - بیروت، چاپ: اول، ج4 ، ص328]
2 – همان، ص 40
3 - عبد الکریم الجیلی، المناظر الالهیه (شرح مشکلات الفتوحات المکیه لابن عربی)، دار الکتب العلمیه - بیروت، چاپ: اول، 2004 م. ص 110