پیشگیری از اعتیاد و نقش سازمان بهزیستی

پیشگیری از اعتیاد و نقش سازمان بهزیستی

اعتیاد یکی از بزرگ ترین آسیب های اجتماعی است که نه تنها فرد مصرف کننده بلکه خانواده، جامعه و حتی نسل های آینده را تحت تاثیر قرار می دهد. بسیاری از کارشناسان اعتیاد را «ام الفساد» می دانند زیرا زمینه ساز بروز بسیاری از مشکلات دیگر مانند بیکاری، فقر، خشونت، طلاق، جرم و جنایت و حتی بیماری های جسمی و روانی می شود. از همین رو پیشگیری از اعتیاد مهم ترین راهبردی است که باید قبل از درمان و مقابله به آن توجه شود. در کشور ما سازمان بهزیستی یکی از نهادهای اصلی در حوزه پیشگیری از اعتیاد و کاهش آسیب های ناشی از آن است. این سازمان با اجرای برنامه های متنوع، آموزش، مشاوره، حمایت های اجتماعی و ایجاد مراکز درمان و بازتوانی تلاش می کند که از گسترش این معضل جلوگیری کند و جامعه ای سالم تر بسازد.

 اهمیت پیشگیری از اعتیاد

پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. وقتی فردی گرفتار مواد مخدر یا روان گردان می شود، نه تنها بازگرداندن او به زندگی عادی سخت و پرهزینه است بلکه احتمال بازگشت به مصرف نیز وجود دارد. هزینه های مادی و معنوی اعتیاد بسیار سنگین است. از یک سو خانواده ها از هم می پاشند، فرزندان دچار مشکلات رفتاری می شوند و از سوی دیگر جامعه مجبور است میلیاردها تومان برای درمان، بازتوانی، زندان، نیروی انتظامی و آسیب های جانبی صرف کند. بنابراین منطقی ترین کار این است که قبل از گرفتار شدن افراد، از طریق آموزش، آگاه سازی و حمایت های اجتماعی از وقوع اعتیاد جلوگیری شود.

پیشگیری می تواند در سه سطح انجام شود. پیشگیری اولیه یعنی آموزش به همه مردم، مخصوصا کودکان و نوجوانان برای اینکه اصلا به سمت مصرف مواد نروند. پیشگیری ثانویه یعنی شناسایی افراد در معرض خطر مثل کسانی که در خانواده معتاد دارند یا در محیط های پرآسیب زندگی می کنند و ارائه خدمات حمایتی به آن ها. پیشگیری ثالثیه هم مربوط به کسانی است که قبلا مصرف کننده بوده اند و حالا باید بازتوانی شوند تا دوباره به اعتیاد برنگردند.

عوامل موثر در گرایش به اعتیاد

برای اینکه بتوانیم درباره نقش سازمان بهزیستی در پیشگیری از اعتیاد صحبت کنیم باید بدانیم چه عواملی باعث گرایش افراد به مصرف مواد می شود. معمولا چند عامل مهم در این زمینه نقش دارند. خانواده یکی از اصلی ترین عوامل است. فرزندانی که در خانواده های پرتنش، پر از خشونت یا با والدین معتاد بزرگ می شوند بیشتر در معرض خطر هستند. عامل دیگر محیط اجتماعی و دوستان ناباب است. بسیاری از نوجوانان تحت تاثیر فشار همسالان به مصرف مواد روی می آورند. مشکلات اقتصادی، بیکاری، ناامیدی و نبود آینده روشن نیز نقش مهمی در گرایش به اعتیاد دارد. از طرف دیگر عدم آگاهی کافی درباره مضرات مواد مخدر هم می تواند زمینه ساز باشد.

بنابراین روشن است که پیشگیری از اعتیاد فقط یک موضوع پزشکی نیست بلکه یک مسئله اجتماعی و فرهنگی است و به همکاری همه نهادها نیاز دارد.

 نقش سازمان بهزیستی در پیشگیری از اعتیاد

سازمان بهزیستی کشور یکی از مهم ترین نهادهای اجتماعی در ایران است که وظایف گسترده ای در زمینه پیشگیری و کاهش آسیب های اجتماعی دارد. این سازمان با استفاده از نیروهای متخصص، روانشناسان، مددکاران اجتماعی، مربیان آموزشی و همکاری سازمان های مردم نهاد سعی می کند از راه های مختلف جلوی گسترش اعتیاد را بگیرد.

یکی از برنامه های اصلی بهزیستی آموزش همگانی است. این سازمان از طریق مدارس، دانشگاه ها، رسانه ها و کارگاه های آموزشی تلاش می کند آگاهی مردم به خصوص نوجوانان و جوانان را درباره خطرات مصرف مواد بالا ببرد. اطلاع رسانی درباره مضرات اعتیاد و روش های مقابله با فشار همسالان یکی از مهم ترین ابزارهای پیشگیری است.

از طرف دیگر بهزیستی مراکز مشاوره و خدمات روانشناختی ایجاد کرده است تا افرادی که دچار مشکلات خانوادگی، اضطراب یا افسردگی هستند بتوانند قبل از اینکه به سمت مواد مخدر بروند از این خدمات استفاده کنند. بسیاری از افراد به دلیل مشکلات روانی به سمت مصرف مواد کشیده می شوند و اگر حمایت روانی و اجتماعی مناسب دریافت کنند هرگز گرفتار اعتیاد نمی شوند.

یکی دیگر از اقدامات مهم سازمان بهزیستی ایجاد مراکز درمان و بازتوانی معتادان است. هرچند درمان به معنی پیشگیری ثانویه یا ثالثیه محسوب می شود اما بسیار مهم است زیرا اگر فرد معتاد درمان نشود ممکن است دیگران را هم به سمت مصرف بکشاند. بهزیستی با ایجاد مراکز اقامتی و سرپایی، برنامه های کاهش آسیب مثل توزیع سرنگ استریل و آموزش روش های ترک، تلاش می کند که افراد مصرف کننده هم بتوانند به زندگی عادی برگردند.

بهزیستی همچنین از خانواده های در معرض آسیب حمایت می کند. خانواده هایی که یکی از اعضایشان معتاد است معمولا دچار مشکلات شدید اقتصادی و روانی می شوند. این سازمان با ارائه کمک های مالی، مشاوره خانوادگی و حمایت های اجتماعی سعی می کند جلوی فروپاشی خانواده ها را بگیرد و فرزندان این خانواده ها را از آسیب های بیشتر محافظت کند.

 همکاری سازمان بهزیستی با سایر نهادها

پیشگیری از اعتیاد یک کار بین بخشی است. هیچ سازمانی به تنهایی نمی تواند با این معضل مقابله کند. سازمان بهزیستی با وزارت بهداشت، آموزش و پرورش، نیروی انتظامی، قوه قضائیه و سازمان های مردم نهاد همکاری می کند تا برنامه های مشترکی برای پیشگیری اجرا شود. به عنوان مثال در مدارس برنامه های آموزشی مشترک برگزار می شود، در دانشگاه ها کارگاه های آشنایی با مضرات مواد تشکیل می شود و در سطح جامعه کمپین های اطلاع رسانی راه اندازی می گردد.

آموزش مهارت های زندگی

یکی از برنامه های بسیار موثر سازمان بهزیستی در پیشگیری از اعتیاد آموزش مهارت های زندگی به نوجوانان و جوانان است. این مهارت ها شامل توانایی نه گفتن، مدیریت استرس، حل مسئله، کنترل خشم، افزایش اعتماد به نفس و برقراری ارتباط موثر است. بسیاری از افراد به دلیل ناتوانی در مدیریت هیجان ها یا حل مشکلات زندگی به سمت مصرف مواد می روند. وقتی فرد یاد بگیرد چگونه با مشکلات خود مقابله کند، احتمال گرایش او به اعتیاد بسیار کاهش پیدا می کند.

مراکز کاهش آسیب

در کنار برنامه های آموزشی، سازمان بهزیستی مراکز کاهش آسیب ایجاد کرده است. این مراکز خدماتی مانند مشاوره، آموزش بهداشت، توزیع وسایل پیشگیری از بیماری های عفونی و حتی خوابگاه های موقت به افراد مصرف کننده ارائه می دهند. هدف این مراکز این است که در کنار تلاش برای ترک، حداقل آسیب های ناشی از اعتیاد مثل ابتلا به ایدز یا هپاتیت کاهش یابد.

 نقش خانواده در کنار سازمان بهزیستی

هرچند سازمان بهزیستی برنامه های گسترده ای دارد اما بدون همکاری خانواده ها این برنامه ها موفق نمی شوند. والدین باید نسبت به تغییرات رفتاری فرزندانشان حساس باشند، درباره خطرات اعتیاد با آن ها صحبت کنند و محیطی امن و آرام برای رشد فرزندان ایجاد نمایند. بهزیستی با آموزش والدین و ارائه خدمات مشاوره خانوادگی کمک می کند تا خانواده ها نقش موثرتری در پیشگیری داشته باشند.

 چالش های پیش روی سازمان بهزیستی

با وجود همه تلاش ها، سازمان بهزیستی با چالش های جدی روبه روست. یکی از این چالش ها کمبود بودجه و امکانات است. گستردگی آسیب های اجتماعی در کشور به حدی است که منابع موجود پاسخگوی همه نیازها نیست. چالش دیگر انگ اجتماعی نسبت به معتادان است. بسیاری از افراد جامعه به جای کمک به معتادان آن ها را طرد می کنند و همین موضوع کار بازتوانی را سخت تر می کند. از طرف دیگر گسترش مواد روان گردان صنعتی و تنوع زیاد مواد مخدر کار پیشگیری را دشوارتر کرده است.

 آینده پیشگیری از اعتیاد

با وجود همه مشکلات، امیدواری زیادی برای آینده وجود دارد. اگر آموزش های همگانی گسترش یابد، رسانه ها بیشتر در این زمینه فعالیت کنند و نهادهای مختلف با همکاری یکدیگر برنامه های جامع تری اجرا کنند، می توان امیدوار بود که آمار اعتیاد در کشور کاهش یابد. نقش سازمان بهزیستی در این مسیر کلیدی است زیرا این سازمان هم تجربه لازم را دارد و هم شبکه گسترده ای از مراکز در سراسر کشور ایجاد کرده است.

یکی از موانع جدی در مسیر پیشگیری و درمان اعتیاد، انگ اجتماعی و تبعیض علیه معتادان است که علاوه بر تشدید مشکلات روانی، مانع پذیرش حمایت های موثر می شود. سازمان بهزیستی با تمرکز بر فرهنگ سازی و تغییر نگرش جامعه، تلاش می کند این دیدگاه منفی را کاهش دهد. از طریق فعالیت های تبلیغاتی، برنامه های رسانه ای و مشارکت در رویدادهای فرهنگی، این سازمان فضایی حمایتگرانه و پذیرا برای بازگشت معتادان به بهبودی و جامعه فراهم می آورد. کاهش انگ اجتماعی شرایطی ایجاد می کند تا افراد آسیب دیده با اعتماد و آرامش بیشتر به دنبال خدمات پیشگیری و درمان بروند و در مسیر زندگی سالم پایدار قرار گیرند.

سازمان بهزیستی کشور با رویکردی همه جانبه و علمی در پیشگیری از اعتیاد، تلاش می کند با استفاده از ابزارهای متنوعی چون آموزش، توانمندسازی خانواده ها و افراد آسیب پذیر، همکاری میان بخشی، بهره گیری از فناوری های نوین، درمان و فرهنگ سازی، آسیب های ناشی از اعتیاد را به حداقل برساند. اهمیت توجه به پیشگیری در سیاست های ملی بهزیستی موجب شده روند کاهش نرخ اعتیاد به شکل پایداری پیش رود و جامعه ای سالم تر و مقاوم تر شکل گیرد. آینده روشن تر با مشارکت فعال نهادها، سازمان ها و مردم در این مسیر قابل تحقق خواهد بود.