۱۷. چالش های معماری در مواجهه با ناترازی ۲۶ هزار مگاواتی برق

وقتی امروز در ایران حرف از برق می زنیم، نمی تونیم چشممون رو روی یه واقعیت تلخ ببندیم: ناترازی حدود ۲۶ هزار مگاواتی برق. این عدد یعنی چی؟ یعنی توی ساعات اوج مصرف، چیزی حدود ۲۶ هزار مگاوات بیشتر از اون چیزی که تولید می کنیم مصرف داریم. برای درک بزرگی این عدد، کافیه بدونیم ظرفیت تولید کل کشور نزدیک به ۷۵ هزار مگاواته؛ پس تقریبا یک سوم این ظرفیت به شکل کسری داره خودش رو نشون میده. حالا این وسط معماری و ساخت وساز چه نقشی داره؟ شاید بعضیا فکر کنن معمار فقط وظیفه طراحی فرم و نما رو داره، اما واقعیت اینه که معماری مستقیم روی مصرف انرژی ساختمان ها، که حدود ۴۰ درصد کل مصرف برق کشوره، تاثیر می ذاره.

چرا معماری باید وارد ماجرا بشه؟

وقتی بخش بزرگی از مصرف برق مربوط به خنک سازی و گرمایش ساختمونه، یعنی معماری می تونه تو خط مقدم مدیریت بحران باشه. مثلا الان در تهران و شهرهای گرم ایران، کولرهای گازی سهم زیادی از مصرف دارن. اگر معماری طوری باشه که از تهویه طبیعی، سایه اندازی هوشمند و استفاده از مصالح کم مصرف انرژی بهره ببره، میشه بار شبکه رو به شدت کاهش داد. به عبارت دیگه، معمار امروز فقط طراح نیست، بلکه شریک پنهان وزارت نیرو هم هست!

تجربه جهانی و مقایسه تطبیقی

بیایم یه نگاه به اروپا بندازیم. اتحادیه اروپا بعد از بحران انرژی ۲۰۲۲، قوانین سخت گیرانه ای برای بهره وری انرژی ساختمون ها گذاشت. مثلا توی آلمان، ساختمونی که نتونه به استاندارد KfW-Effizienzhaus برسه، اجازه بهره برداری نمی گیره. این یعنی معماری مستقیم به سیاست انرژی وصل شده. یا در ژاپن بعد از زلزله فوکوشیما، محدودیت شدید انرژی باعث شد معماری انرژی صفر (ZEB) خیلی سریع رشد کنه. حالا ایران هم با ناترازی ۲۶ هزار مگاواتی، شرایط مشابهی داره، اما هنوز معماری به اون اندازه در سیاست گذاری انرژی جدی گرفته نشده.

چالش های اصلی معماری ایران

۱. مصالح ناکارآمد: هنوز آجر فشاری و بلوک سیمانی سهم زیادی در ساخت وساز دارن، در حالی که این مصالح ظرفیت عایق حرارتی پایینی دارن.
۲. بی توجهی به اقلیم: معماری بومی ایران پر از ایده های خنک سازی طبیعی بوده، اما در ساختمان های امروز کمتر بهش توجه میشه.
۳. وابستگی شدید به کولر: خیلی از ساختمان های اداری و مسکونی به جای طراحی اقلیمی، مستقیم رفتن سمت کولر گازی.
4. ضعف در اجرای استاندارد: مقررات ملی ساختمان (مبحث ۱۹) روی کاغذ خیلی خوبه، ولی توی اجرا معمولا یا نادیده گرفته میشه یا ناقص پیاده میشه.

نمونه واقعی از ایران

یه مطالعه در شهر مشهد نشون داده که با اجرای درست عایق حرارتی در دیوارها و پنجره های دوجداره، مصرف انرژی سالانه یک آپارتمان ۵ طبقه تا ۳۰ درصد کاهش پیدا کرده. حالا اگر این سیاست به شکل گسترده اجرا بشه، بخشی از همین ناترازی ۲۶ هزار مگاواتی جبران میشه.

راهکارهایی که معماری می تونه ارائه بده

• بهره گیری از معماری اقلیمی سنتی: بادگیرها، حیاط مرکزی، ایوان های عمیق. این ها فقط تاریخچه نیستن، می تونن نسخه آینده هم باشن.
• ترکیب فناوری های نو با معماری: نصب پنل های خورشیدی روی بام ها و نماها (BIPV)، استفاده از میکروتوربین های بادی در برج ها.
• هوشمندسازی ساختمان ها: سیستم های مدیریت انرژی (BEMS) می تونن مصرف لحظه ای رو تنظیم کنن، مثلا کولرها رو در ساعات اوج به صورت هوشمند خاموش/روشن کنن.
• توسعه معماری انرژی صفر (NZEB): ساختمون هایی که کل انرژی موردنیاز خودشون رو تولید می کنن.
• 
  

تحلیل تطبیقی با کشورهای هم اقلیم

اگر بخوایم ایران رو با ترکیه مقایسه کنیم، جالبه بدونیم ترکیه توی سال های اخیر با اجرای برنامه Nearly Zero Energy Buildings تونسته مصرف برق ساختمان های مسکونی رو تا ۲۰ درصد کاهش بده. شرایط اقلیمی ترکیه در بخش زیادی شبیه شمال غرب و غرب ایرانه، پس این تجربه می تونه الگویی عملی باشه.

نتیجه گیری

ناترازی ۲۶ هزار مگاواتی برق فقط با ساخت نیروگاه های جدید حل نمیشه. حتی اگر هر سال چند نیروگاه بزرگ بسازیم، باز هم مصرف روزبه روز بالا میره. بنابراین راهکار پایدار، اصلاح سمت مصرفه؛ و توی این مسیر، معماری می تونه نقش کلیدی داشته باشه. اگه بتونیم معماری ایران رو دوباره به ریشه های اقلیمی خودش وصل کنیم و همزمان تکنولوژی روز رو واردش کنیم، بخشی از این بحران انرژی قابل کنترل خواهد بود.