سهم اندک استان خراسان رضوی از کیک اقتصاد

چرا درآمد سرانه در خراسان رضوی  فقط دوسوم میانگین کشوری است؟

کد محتوا: ۴۳۳۰۷۱

تاریخ: ۰۴ شهریور ۱۴۰۴ - ۰۱:۰۰

این روزها آماری منتشر شده که نشان می دهد درآمد سرانه مردم خراسان رضوی حدود ۶۵ تا ۷۰درصد میانگین کشور است. در این باره با شهرام عیدی زاده، استاد دانشگاه و پژوهشگر اقتصادی، گفت وگو کردیم.

به عنوان یک پژوهشگر اقتصادی، نخست بفرمایید این عدد چقدر صحت دارد؟
بله، این آمار معتبر است و از سوی مراجع رسمی چون مرکز آمار ایران و همچنین نهادهای استانی تایید شده است. خراسان رضوی حدود ۸درصد جمعیت کشور را در خود جای داده، اما سهم آن از تولید ناخالص داخلی (GDP) تنها حدود 5.3درصد است. همین نبودتناسب باعث می شود که درآمد سرانه شهروندان این استان پایین تر از متوسط کشوری باشد. به بیان ساده، اگر کل اقتصاد کشور را یک کیک بزرگ تصور کنیم، سهمی که به هر شهروند خراسانی می رسد، کوچک تر از سهم یک ایرانی متوسط است. درآمد سرانه پایین خراسان رضوی به معنای فقر مطلق نیست، بلکه نشانه توزیع نامتوازن فرصت های اقتصادی در کشور است. این استان ظرفیت های بزرگی دارد، اما بدون سیاست گذاری هوشمندانه، همچنان «پرجمعیت اما کم درآمد» باقی خواهد ماند.

دلیل اصلی این عقب ماندگی چیست؟
دلایل متعددی وجود دارد که به طور خلاصه می توان آن ها را در چهار محور توضیح داد:
۱. ساختار تولید و اقتصاد استان: اقتصاد خراسان رضوی به شدت متکی بر بخش خدمات (به ویژه زیارت و گردشگری) است و 60درصد تولید ناخالص داخلی استان را این بخش تشکیل می دهد. این بخش گرچه اشتغال زاست، اما ارزش افزوده بالایی ایجاد نمی کند. در مقابل، استان هایی مانند تهران یا خوزستان صنایع سرمایه بر و درآمدزایی چون نفت، پتروشیمی یا مالی دارند که درآمد سرانه را بالا می برد.  
۲. جمعیت بالا و فشار مضاعف: مشهد، دومین کلان شهر کشور است و سالانه پذیرای میلیون ها زائر و مهاجر از استان های هم جوار و کشورهای همسایه است. این حجم جمعیتی تقاضا برای خدمات عمومی و اشتغال را بالا می برد، اما تولید ناخالص داخلی استان به همان نسبت رشد نکرده است.  
۳. سهم اندک از سرمایه گذاری ملی: متاسفانه در سال های اخیر سهم خراسان رضوی از بودجه های عمرانی و سرمایه گذاری های ملی کمتر از نیاز واقعی بوده است. بسیاری از پروژه های بزرگ صنعتی یا زیرساختی به سمت استان های مرکزی و جنوبی رفته و این استان با ظرفیت های مرزی و تجاری خود کمتر مورد توجه قرار گرفته است.  
شاخص های اجتماعی و حمایتی: براساس آمار رسمی، حدود یک پنجم جمعیت استان زیرپوشش نهادهای حمایتی اند. این نشان می دهد که بخش درخور توجهی از جامعه با درآمدهای پایین زندگی می کنند و همین مسئله متوسط درآمدی استان را کاهش داده است.

این شرایط چه پیامدهایی برای استان دارد؟
نخستین پیامد، کاهش قدرت خرید خانوارهاست. وقتی درآمد سرانه پایین تر باشد، طبیعی است که خانوارها با هزینه های اساسی مانند مسکن، آموزش و درمان فشار بیشتری را تحمل کنند. دوم، مهاجرت نیروی کار ماهر است. بسیاری از جوانان و دانش آموختگان دانشگاهی به جای ماندن در مشهد یا شهرستان ها، جذب استان هایی با فرصت های شغلی و درآمدی بهتر می شوند. سوم، افزایش نابرابری است. چون بخشی از اقتصاد استان متکی بر گردشگری مذهبی و خدمات به زائران است، کسانی که در این حوزه فعال اند وضعیت بهتری دارند، اما سایر گروه ها به ویژه کشاورزان و کارگران صنعتی در حاشیه قرار می گیرند.

برخی معتقدند وجود حرم مطهر امام رضا(ع) و گردشگری مذهبی باید موتور محرک اقتصاد باشد. چرا این ظرفیت نتوانسته درآمد سرانه را بالا ببرد؟
نکته درستی است. گردشگری مذهبی یک مزیت نسبی بزرگ برای مشهد است. اما مشکل در مدل کسب وکار این حوزه است. بخش مهم هزینه های زائران در محل هایی صرف می شود که ارزش افزوده بالایی ایجاد نمی کنند، مثل اقامت های ارزان قیمت، سوغات خرد یا حمل ونقل سنتی. ما نتوانسته ایم از این ظرفیت برای توسعه زنجیره های ارزش افزوده مانند صنایع غذایی صادراتی، خدمات مالی یا گردشگری سلامت استفاده کنیم. بنابراین درآمد حاصل توزیع می شود، اما رشد اقتصادی پایداری به همراه نمی آورد.

با توجه به این واقعیت ها، چه راهکارهایی می تواند وضعیت درآمد سرانه استان را بهبود دهد؟
چند محور کلیدی وجود دارد:
تنوع بخشی به اقتصاد استان: باید از اقتصاد تک محور خدماتی فاصله بگیریم. توسعه صنایع دانش بنیان، کشاورزی صادرات محور و صنایع تبدیلی ضروری است.  
استفاده از مزیت مرزی: خراسان رضوی با دو کشور افغانستان و ترکمنستان مرز مشترک دارد. این ظرفیت می تواند برای تجارت ترانزیتی و صادرات کالاهای ایرانی استفاده شود.  
جذب سرمایه گذاری ملی و خارجی: استان نیازمند پروژه های بزرگ صنعتی، انرژی های تجدیدپذیر و زیرساختی است. بدون این، نمی توان جهش بزرگی در GDP استان ایجاد کرد.  ارتقای بهره وری کشاورزی: بخش بزرگی از اشتغال و اقتصاد استان کشاورزی است، اما بهره وری پایین و بحران آب مانع سودآوری است. فناوری های نوین آبیاری و کشت گلخانه ای باید جایگزین روش های سنتی شود. مدل نوین گردشگری: باید از گردشگری صرفا زیارتی به سمت گردشگری سلامت، آموزشی و فرهنگی حرکت کنیم تا درآمد بیشتری ایجاد شود.

https://shahraranews.ir/fa/publication/content/16564/433071#