تحلیل سناریوهای اقتصادی ناشی از فعال سازی مکانیسم اسنپ بک اروپا علیه ایران در مقایسه با بحران های جهانی تمرکز ویژه بر صنعت هوافضا و فناوری های حساس

فعال سازی مکانیسم اسنپ بک توسط تروئیکای اروپایی (فرانسه، آلمان و بریتانیا) در سال ۲۰۲۵ علیه ایران، نقطه عطفی در روابط دیپلماتیک و اقتصادی میان ایران و غرب محسوب می شود. این اقدام که به زعم اروپا در واکنش به کاهش تعهدات هسته ای ایران صورت گرفت، با واکنش های تند تهران و حمایت ضمنی چین و روسیه همراه شد. در این مقاله، تلاش می شود سناریوهای اقتصادی محتمل ناشی از این اقدام بررسی شده و با بحران های جهانی اخیر مانند بحران مالی ۲۰۰۸، پاندمی کرونا و جنگ اوکراین مقایسه گردد. تمرکز ویژه بر اثرات این تحولات بر صنعت هوافضا، آموزش های فنی و فناوری های حساس خواهد بود.

مکانیسم اسنپ بک، که در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل تعریف شده، به کشورهای عضو برجام اجازه می دهد در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، تحریم های قبلی را به صورت خودکار بازگردانند. هرچند ایالات متحده پیش تر در سال ۲۰۲۰ تلاش کرد این مکانیسم را فعال کند، اما با مخالفت شورای امنیت مواجه شد. اقدام اخیر اروپا، با وجود خروج نسبی از تعهدات برجامی، به نوعی بازگشت به فضای تقابل و فشار حداکثری است.

از منظر اقتصادی، می توان پنج سناریوی اصلی را برای ایران در نظر گرفت. نخست، سناریوی نمادین است که در آن تحریم ها بازمی گردند اما فشار عملی محدود باقی می ماند. در این حالت، همکاری با چین و روسیه ادامه یافته و صادرات نفت با واسطه و تخفیف انجام می شود. دوم، سناریوی فشار هدفمند است که در آن تحریم ها بر صنایع کلیدی مانند هوافضا، پتروشیمی و فناوری های دوگانه متمرکز می شوند. بانک های اروپایی همکاری را متوقف کرده و هزینه های لجستیک افزایش می یابد. سوم، سناریوی تحریم فراگیر است که در آن همراهی آمریکا، اروپا و برخی شرکای آسیایی منجر به انزوای مالی شدید، کاهش سرمایه گذاری خارجی و تورم گسترده می شود. چهارم، سناریوی اقتصاد مقاومتی است که در آن تمرکز بر تولید داخلی، حمایت از شرکت های دانش بنیان و توسعه فناوری بومی در دستور کار قرار می گیرد. و پنجم، سناریوی بازتعریف روابط منطقه ای است که ایران به سمت همکاری با کشورهای همسایه و استفاده از ارزهای محلی و تهاتر کالا حرکت می کند.

برای درک بهتر این سناریوها، مقایسه آن ها با بحران های جهانی اخیر ضروری است. بحران مالی ۲۰۰۸، که ناشی از سقوط بازارهای مالی و ورشکستگی بانک ها بود، منجر به رکود جهانی و بیکاری گسترده شد. واکنش دولت ها تزریق نقدینگی و نجات بانک ها بود. در مقابل، اسنپ بک منشا سیاسی دارد و واکنش ایران تمرکز بر اقتصاد مقاومتی و تهاتر منطقه ای است. بحران کرونا، با منشا بهداشتی، منجر به اختلال در زنجیره تامین جهانی و رشد فناوری های دیجیتال شد. ایران نیز با تمرکز بر تولید داخلی و آموزش آنلاین واکنش نشان داد. جنگ اوکراین، با منشا ژئوپلیتیکی، منجر به افزایش قیمت انرژی و جابجایی قدرت اقتصادی شد. ایران در این شرایط می تواند نقش جایگزین در تامین انرژی ایفا کند، اگر تحریم ها به درستی مدیریت شوند.

در صنعت هوافضا، اثرات اسنپ بک بسیار ملموس تر است. محدودیت در تامین قطعات حساس، نرم افزارهای تخصصی و همکاری های بین المللی آموزشی و تحقیقاتی، چالش های جدی ایجاد می کند. با این حال، فرصت هایی نیز وجود دارد. توسعه فناوری بومی، رشد شرکت های دانش بنیان، و بازطراحی برنامه های آموزشی مطابق با استانداردهای منطقه ای مانند GCAA می تواند مسیر جدیدی برای استقلال فنی کشور فراهم کند.

در نتیجه، فعال سازی اسنپ بک اروپا علیه ایران، اگرچه تهدیدی جدی برای اقتصاد و صنعت کشور محسوب می شود، اما می تواند به فرصتی برای بازتعریف مسیر توسعه صنعتی، تقویت آموزش های فنی، و توسعه فناوری های بومی تبدیل شود. پیشنهاد می شود دولت با تمرکز بر همکاری منطقه ای، حمایت هدفمند از داخلی سازی فناوری، و مدیریت منابع ارزی، مسیر مقابله با این بحران را هموار سازد. همچنین، نهادهای آموزشی و صنعتی باید با بازنگری در برنامه های خود، آمادگی لازم برای مواجهه با محدودیت های تحریمی را کسب کنند.

این مقاله نشان می دهد که در مواجهه با فشارهای خارجی، تحلیل سناریوهای اقتصادی و مقایسه با بحران های جهانی می تواند ابزار قدرتمندی برای تصمیم گیری راهبردی باشد—به ویژه در حوزه هایی مانند هوافضا که هم از نظر فنی و هم از نظر ژئوپلیتیکی حساس هستند.