چرا یک اثر هنری برای برخی مفرح و برای برخی بی معناست؟ تحلیلی از تفاوت های فرهنگی، روانی و زیباشناختی در نگاه مخاطب

دانشگاه پیام نور (همه مراکز) 

نگاه مخاطب ، آینه ای از درون هر اثر هنری ست . آینه ای ست که نه تنها تصویر بیرونی را بازتاب می دهد، بلکه عمق و درک درونی مخاطب را نیز آشکار می سازد. آنچه برای یک نفر دل انگیز و شورآفرین است، ممکن است برای دیگری بی معنا یا حتی آزاردهنده باشد. این تفاوت نه نشانه ضعف اثر، بلکه گواهی بر پیچیدگی تجربه انسانی ست. در مقوله تفاوت های فرهنگی میتوان به تفاوت های دریافتی مخاطبان اشاره کرد. مخاطبی که در فرهنگ ایرانی رشد کرده، ممکن است با دیدن کاشی کاری مسجد یا خوشنویسی نستعلیق، احساس آرامش و معنویت کند؛ در حالی که مخاطب غربی ممکن است آن را صرفا تزئینی یا انتزاعی ببیند. رنگ ها، فرم ها، و نمادها در هر فرهنگ معناهای خاصی دارند. مثلا رنگ سیاه در ایران نماد سوگ است، اما در غرب نماد و نشانه ای دیگر. مخاطبی که با نگارگری ایرانی یا مینیاتور آشناست، جزئیات ظریف آن را تحسین می کند؛ اما کسی که به هنر رئالیستی خو گرفته، ممکن است آن را کودکانه یا غیرواقع گرایانه بداند. یک قطعه موسیقی ممکن است برای کسی یادآور عشق از دست رفته باشد و اشک به دیدگانش آورد، در حالی که برای دیگری صرفا صدایی خوشایند باشد. مخاطبی که در حال اندوه یا اضطراب است، ممکن است با اثر هنری غم انگیز ارتباط عمیق تری برقرار کند؛ در حالی که همان اثر برای مخاطب شاد، سنگین و ناخوشایند باشد. برخی افراد بیشتر بصری اند و با رنگ و فرم ارتباط برقرار می کنند؛ برخی دیگر شنیداری اند و موسیقی یا واژه ها برایشان معنا دارد. 

 مخاطبی که با اصول ترکیب بندی، رنگ شناسی یا تاریخ هنر آشناست، لایه های پنهان اثر را درمی یابد؛ در حالی که مخاطب ناآشنا ممکن است تنها ظاهر را ببیند. برخی افراد به هنر مینیمال علاقه دارند، برخی به هنر سراسر جزئیات ؛ برخی به فرم، برخی دیگر به محتوا. این ترجیحات بر ادراک اثر تاثیر می گذارند. آثار مفهومی یا انتزاعی ممکن است برای مخاطب عام بی معنا باشند، اما برای مخاطب آشنا با فلسفه هنر، سرشار از معنا و تامل باشند. معنا، در نگاه مخاطب زاده می شود . اثر هنری، همچون بذر است؛ معنا تنها زمانی شکوفا می شود که در خاک نگاه مخاطب کاشته شود. تفاوت در دل انگیزی یا بی معنایی یک اثر، نه نشانه ضعف آن، بلکه نشانه تنوع انسان هاست.تنوعی که هنر را زنده، پویا، و چندوجهی می سازد. شاید بتوان گفت: اثر هنری، نه آن چیزی ست که هست، بلکه آن چیزی ست که دیده می شود.