سه گانه توقف توسعه در ایران
ایران در برهه ای حساس قرار دارد؛ جایی که بحران های اقتصادی و سیاسی به توقف توسعه و تداوم بحران در کشور دامن زده اند. لذا شناسایی سه نیروی موثر در آغاز و تداوم این بحران ها می تواند دلیل این وضعیت را آشکار سازد.
درک بسیاری از بحران های اقتصادی و سیاسی ایران بدون شناخت سه نیروی هم زمان اما مخرب ممکن نیست: بروکراسی ناکارآمد، بورژوازی رانتی و روشنفکری چپ گرا. این سه چرخ که ظاهرا باید موتور پیشرفت کشور باشند، در عمل، هر یک به گونه ای در مسیر توقف توسعه و بازتولید بحران نقش ایفا می کنند. در دل همین ساختار است که دلایل مقاومت برخی گروه ها در برابر رفع تحریم نیز روشن می شود؛ چراکه برای آنان، تحریم فرصتی برای تداوم کنترل اقتصاد کشور، حذف شفافیت و تقویت رانت است.
نخستین چرخ معیوب، بروکراسی ناکارآمد است؛ گروه ها و جریانات غرب گرا که به جای اجرای موثر سیاست ها، مسیر آن ها را منحرف می کنند. مدیرانی که باید تسهیل گر توسعه کشور باشند، اغلب خود به مانعی بزرگ تبدیل شده اند؛ تا آنجا که حتی تصمیمات درست نیز در مسیر آن ها، متوقف می شود.
چرخ دوم، طبقه ای از ثروتمندان رانتی است که نه از مسیر تولید، بلکه با تکیه بر امتیازهای خاص و ارتباطات پنهان به ثروت رسیده اند. دسترسی آن ها به ارز ترجیحی، وام ارزان، انرژی یارانه ای و معافیت های قانونی، حاصل اقتصادی بسته و ضدرقابتی است. این طبقه، برخلاف نقش تاریخی سرمایه داران در توسعه، امروز مانعی جدی برای اصلاحات و شفافیت شده اند؛ چرا که منافع شان در تداوم همین وضعیت بحرانی است.
چرخ سوم، روشنفکری چپ گرای ایرانی است؛ جریانی که با وجود شعارهای ضدسرمایه داری، در عمل وابسته به گفتمان های غربی، به ویژه آمریکا، باقی مانده است. این جریان به جای تمرکز بر تولید ملی و توسعه داخلی، مسیر رشد پایدار کشور را قربانی نگاه مصرف زده و وارداتی خود می کند.
در این ساختار سه لایه، تحریم به ابزاری برای دست اندازی بر سفره مردم تبدیل شده است. گروه هایی که از تحریم سود می برند، به راحتی با پنهان شدن پشت شعارهای ضدخارجی، ضعف های ساختاری خود را توجیه می کنند. برای این گروه ها، تحریم نه یک درد، بلکه سپری دفاعی برای حذف رقابت، انحصار منابع و تداوم رانت خواری است.
واقعیت آن است که ایران امروز بیش از هر چیز نیازمند تحول در ساختار و اذهان است. لذا بدون اصلاح سه چرخ معیوب این ساختار، نمی توان انتظار توسعه ای پایدار داشت. در غیر این صورت، این سه چرخ همچنان معکوس خواهند چرخید و آن چه در زیر آن له خواهد شد، نه فقط فرصت های رشد، بلکه آینده یک ملت خواهد بود.