مدیریت ریسک در بیمارستان با رویکرد پدافند غیرعامل

مهندس آرمان نیکمرام – دکتر مسعود عباسپور

چکیده

بیمارستان به عنوان یکی از مهم ترین زیرساخت های حیاتی، باید در هر شرایطی – اعم از بلایای طبیعی تا تهدیدات انسان ساخت – عملکرد حیاتی خود را حفظ کند. از منظر یک مهندس برق و تاسیسات، عملکرد بی وقفه سامانه های حیاتی همچون برق اضطراری، تهویه، آسانسورها، اکسیژن رسانی، تجهیزات تصویربرداری و IT حیاتی، وابسته به پیش بینی ریسک و اجرای اصول پدافند غیرعامل است. این مقاله به تحلیل جامع این موضوع از دید فنی می پردازد.

_مقدمه

بیمارستان ها مراکز حیاتی با زیرساخت هایی پیچیده هستند که اختلال در عملکرد آن ها می تواند منجر به بحران های انسانی بزرگ شود. در سال های اخیر با افزایش مخاطرات نظیر زلزله، حملات سایبری و خاموشی های گسترده، توجه به نقش پدافند غیرعامل در حفظ زیرساخت های حیاتی بیمارستان افزایش یافته است. به عنوان مهندس برق شاغل در بخش تاسیسات، درک و طراحی سیستم های تاب آور، جزو وظایف کلیدی در حوزه مدیریت ریسک محسوب می شود.

_{1. نقش زیرساخت های برق و تاسیسات در تاب آوری بیمارستان 1.1. برق اصلی و اضطراری}

• بیمارستان باید دو منبع برق پایدار داشته باشد:
• برق شهری با خطوط پایدار و محافظت شده
• برق اضطراری (دیزل ژنراتور + UPS) برای تغذیه تجهیزات حیاتی نظیر ICU، اتاق عمل، آزمایشگاه، و سامانه های امنیتی

1.2. سیستم های پشتیبان

• باتری های UPS برای تجهیزات حساس
• تابلوهای توزیع برق مجزا برای نقاط حیاتی
• مدارهای حفاظتی در برابر نوسانات، اتصال کوتاه و صاعقه

1.3. تهویه و HVAC

• وجود سیستم تهویه مجزا برای بخش های ایزوله
• تهویه با قابلیت فیلتراسیون بیولوژیک در زمان بحران های شیمیایی یا ویروسی

2. تحلیل ریسک های متداول تاسیساتی

2.1. تهدیدات طبیعی

• زلزله: احتمال شکست لوله ها، آتش سوزی ناشی از پارگی کابل ها
• سیل: نفوذ آب به تابلوهای برق و اتاق ژنراتورها

2.2. تهدیدات انسان ساخت

• حملات سایبری: هک سیستم های کنترل هوشمند برق، HVAC و سیستم های مدیریت انرژی
• جنگ و انفجار: شوک حرارتی و مکانیکی به تابلوها و دیزل ها

2.3. خطاهای انسانی

• نصب غیراستاندارد تجهیزات
• عدم تست دوره ای دیزل ژنراتورها
• نقص در سیم کشی های اضطراری

3. اصول پدافند غیرعامل در طراحی و بهره برداری تاسیسات برق بیمارستان

3.1. مکان یابی و حفاظت فیزیکی

• نصب دیزل ژنراتورها و تابلو برق در طبقات میانی (نه زیرزمین و نه پشت بام)
• پوشش ضد انفجار و درب های ایمن برای اتاق برق

3.2. طراحی Redundancy (پشتیبان گیری سخت افزاری)

• دو ژنراتور برای بار بحرانی + کنترلر خودکار انتقال (ATS)
• دو مسیر تغذیه مجزا برای تابلوهای برق بخش های حیاتی

3.3. تست های دوره ای

• مانورهای هفتگی ژنراتور
• تست های بار کامل (Full Load Test)
• بررسی سلامت باتری های UPS

4. مطالعه موردی: بیمارستان X

در یک مانور شبیه سازی زلزله در بیمارستان X، قطع برق سراسری و اختلال در شبکه آب رسانی رخ داد. با توجه به وجود سیستم برق اضطراری خودکار، بیمارستان تنها برای ۱۵ ثانیه دچار خاموشی شد. اما عدم تست باتری های UPS باعث از کار افتادن برخی تجهیزات آزمایشگاهی شد. این تجربه نشان داد:

• تست دوره ای مهم تر از خرید تجهیزات گران قیمت است
• آموزش پرسنل فنی درک صحیحی از مدیریت بحران ایجاد می کند

5. مدیریت هوشمند انرژی و امنیت سایبری

5.1. سیستم BMS (Building Management System)

نظارت متمرکز بر مصرف انرژی، بار مصرفی بخش های مختلف، وضعیت ژنراتورها و سیستم HVAC

5.2. تهدیدات سایبری و اقدامات مقابله ای

• جداسازی شبکه مدیریت انرژی از اینترنت
• استفاده از سیستم عامل های امن و غیراستاندارد (Industrial OS)
• مانیتورینگ لاگ ها و هشداردهنده های نفوذ

6. سناریونویسی و طراحی پاسخ به بحران

6.1. سناریو: قطع برق هم زمان با انفجار

• قطع برق اصلی
• ژنراتورها وارد مدار می شوند
• بررسی سالم بودن راه های خروجی
• فعال سازی سامانه کنترل دود در تونل ها

6.2. سناریو: حمله سایبری

• اختلال در کنترل تهویه ICU
• تغییر دستی وضعیت دمپرها
• بررسی سیستم آلارم و بازگردانی از بک آپ

7. توصیه های کلیدی برای مهندسان تاسیسات در پدافند غیرعامل

• داشتن چک لیست عملکرد دیزل ژنراتورها و تابلوهای برق
• آموزش کار با تجهیزات در شرایط اضطراری به کلیه شیفت ها
• برگزاری مانورهای برق اضطراری در شیفت شب
• پیش بینی ماژول رزرو در تابلوهای توزیع برق

8. نتیجه گیری

از دید یک مهندس برق، قلب تپنده بیمارستان، سامانه برق و تاسیسات آن است. عملکرد بی نقص این بخش در زمان بحران، رابطه مستقیم با حفظ جان بیماران دارد. با در نظر گرفتن اصول پدافند غیرعامل، طراحی ماژولار، تست های منظم، و مستندسازی، می توان بیمارستانی تاب آور و آماده ساخت.

منابع

سازمان پدافند غیرعامل کشور، اصول طراحی زیرساخت های حیاتی در برابر تهدیدات نوین، تهران، ۱۴۰۰.

وزارت بهداشت، دستورالعمل ایمنی و تاب آوری تاسیسات بیمارستانی در بحران، ۱۳۹۹.

IEC 60364: Electrical Installations for Buildings, International Electrotechnical Commission.

NFPA 110: Standard for Emergency and Standby Power Systems, USA.

دکتر محمدرضا ایزدی، مدیریت بحران در مراکز درمانی از منظر فنی و تاسیسات، انتشارات ارکان، ۱۴۰۱.

IEEE Power & Energy Society, Hospital Electrical Systems and Risk Mitigation Strategies, 2022.

تجربیات عملی در بیمارستان های شهید بهشتی، الزهرا و فیض اصفهان (مصاحبه های داخلی، ۱۴۰۱–۱۴۰۳).