معرفت بدیهی

[سید جلال الدین آشتیانی]

یکی از مباحث مهم الهیات، مساله علل طولی و عرضی و نحوه تاثیر آنها در ایجاد و افاضت است، و قد اشتهر عنهم: لا موثر فی الوجود الا الله. و از بهمنیار تلمیذ شیخ رئیس منقول است: «لیس لما بالقوه مدخلیه فی افاضه الوجود». شیخ اشراق فرماید: «النور الضعیف و الفقیر لا یمکن القوی عن التاثیر». این قبیل از کلمات اشارت است به مساله توحید خاصی. بیان برهان بر اثبات مدعی و تقریر آن که موثر بالذات مع الواسطه حق است از دقایق حکمت است و مبتنی است بر نفی تباین در وجود و تحقیق آن که حق اول با وجود علل و اسباب اقرب از هر قریب است و این قبیل از لطایف از مختصات قرآن مجید است که از باب آن که حق مقوم اشیا است، معیت قیومی با اشیا دارد و وجود در مرتبه معلول متحقق است، به عنوان مقوم و مقید خالی از مطلق نیست و نسبت وجود به عبد و معلول بالامکان است و به حق بالوجوب، لذا حق نزدیکتر از هر معلولی است به نفس معلول به این معنا که هر معلول ممکنی در مقام ادراک ذات خود که اتم علوم است و معلوم بوجوده الخارجی مدرک عالم است و در عالم شیء به ذات خود علت در مقام ادراک مقدم است، از حضور معلول برای ذات معلول، و منطوی است علم به علت در علم معلول بالذات خود ولی به اندازه وجود معلول چون وجود لذاته علت محیط است بر معلول و هکذا علم او محیط است بر علم معلول به ذات خود، چون علت دارای وجودی است لنفسه و وجودی للمعلول مدرک در مرتبه ذات مخلوق وجود للمخلوق است و این علم و حضور فطری است، لذا علم بسیط به حق از برای هر شیء که معلول است حاصل است، لذا در اتحاد نفس با عقل فعال گفتهایم: نفس متحد میشود با وجود للنفس، نه وجود للعقل الفعال. لذا لازم نیست در مقام اتحاد با عقل فعال و یا اتحاد علم شیء به ذات خود با علم به علت، نفس محیط بر حق یا عقل شود، لان للحق وجودا لنفسه و هو المطلق عن کل قید و وجود للعبد علی قدر سعه العبد لان المقید عباره عن ظهور المطلق. (1)

***

[غلامحسین ابراهیمی دینانی]

کسی که در مراحل سیر صعودی تفکر و تامل به مقام کمال نائل می شود آنچه برای دیگران از طریق تعلیم و تعلم به دست می آید برای او به طور بدیهی حاصل می شود. (2)

***

[یزدانپناه عسکری]

در معرفت فطری بدیهی، فهم انسان بلا واسطه تفکر است.

________________

1 – سعید الدین فرغانی، مشارق الدراری شرح تائیه ابن فارض، مصحح: سید جلال الدین آشتیانی ، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی - قم، چاپ: دوم، 1379 صفحه 733 ، 734

2 - دفتر عقل و آیت عشق، جلد اول، غلامحسین ابراهیمی دینانی، تهران: انتشارات طرح نو چاپ دوم 1389 صفحه 142 ، 143