مراتب آگاهی و ادراک انسان

[غلامحسین ابراهیمی دینانی]

بابا طاهر با صراحت تمام درباره ی مراتب معرفت سخن گفته و آن ها را به «اول» و «وسط» و «آخر» تقسیم کرده است. عین عبارت او در این باب چنین است: (اول المعرفه تصحیح الاسم، و اوسطها اثبات الصفه من حیث الموصوف، و آخرها الجهل بحقائقها)*.

همان گونه که در این عبارات دیده می شود باباطاهر برای معرفت ابتدا ، وسط و آخر قائل است. مرحله ی ابتدایی آن این است که از اثر به موثر استدلال می شود و از مصنوع یا معلول به صانع و علت راهیابی می گردد. این مرحله از معرفت را معرفت عوام و برهان عام می نامند. این مرحله از آگاهی هر چند به حسب اسم معرفت نامیده می شود ولی در حقیقت معرفت نیست. مرحله ی دوم که وسط قرار گرفته معرفتی است که با شهود حاصل می شود. تردیدی نمی توان داشت که اطلاق کلمه معرفت بر این مرحله از آگاهی حقیقی است. و بیش از آن که در مرحله ی ابتدایی از آن سخن گفتیم و بالاخره مرحله ی سوم معرفتی است که از طریق اتصال عارف به معروف و فنای او در ذات حق تحقق می پذیرد. کسی که به این مرحله از معرفت نایل می شود به آسانی در می یابد که احاطه به کنه حق امکان پذیر نیست و این همان چیزی است که بابا طاهر آن را جهل به حقیقت خوانده است. 1

***

[یزدانپناه عسکری]

اگر بخواهیم دنیایی که در آن زندگی می کنیم هسته و گهواره فعالیت و وجودمان بدانیم خود این هسته به خاطر دریافت (ادراک) انسان وجود دارد. دریافت و ادراک ثانوی به آگاهی است. با خروج از «برهان عام» و وسواس قلب، دریافت (ادراک) تغییر می کند. معرفت ابتدایی تمام نیروی موجود انسان را مصرف می کند و مانع کنترل شهودی آگاهی می شود.

_______________

1 - دفتر عقل و آیت عشق، جلد سوم، غلامحسین ابراهیمی دینانی، تهران: انتشارات طرح نو چاپ دوم 1389 ص 83

- شرح احوال و آثار و دوبیتی های بابا طاهر عریان بانضمام شرح و ترجمه کلمات قصار وی منسوب به عین القضاه همدانی با اصل و ترجمه کتاب الفتوحات الربانیه فی مزج الاشارات الهمدانیه به شرح و تفسیر محمد بن ابراهیم ، مشهور به خطیب وزیری به کوشش دکتر جواد مقصود – تهران : انجمن آثار و مفاخر فرهنگی 1376 صفحه 331

* - عین القضات همدانی، شرح کلمات بابا طاهر العریان، 1جلد، دار الکتب العلمیه - بیروت، چاپ: اول، 2007 م. صفحه 30