علی یزدانیان
دکتری حقوق-مدرس دانشگاه - مسئول امور پژوهشی مرکز پژوهش های شورای اسلامی شهر سمنان
26 یادداشت منتشر شدهنقش آموزش عمومی در ارتقای حقوق شهروندی در جوامع محلی؛ ضرورتی برای تحول در مدیریت شهری
نقش آموزش عمومی در ارتقای حقوق شهروندی در جوامع محلی؛ ضرورتی برای تحول در مدیریت شهری
✍️ یادداشتی از منظر حقوق عمومی و مدیریت شهری
در سال های اخیر، دغدغه ارتقای کیفیت حکمرانی شهری و تقویت حقوق شهروندی به یکی از اولویت های جدی در ادبیات توسعه و مدیریت شهری در ایران و جهان تبدیل شده است. در این میان، آموزش عمومی به عنوان یکی از کلیدی ترین ابزارهای ارتقای سطح آگاهی، مسئولیت پذیری و مشارکت اجتماعی شهروندان، نقشی اساسی در تحقق حقوق شهروندی ایفا می کند. این آموزش ها، زمانی بیشترین کارایی را خواهند داشت که در سطح محلی و با محوریت شهرداری ها برنامه ریزی و اجرا شوند.
شهرداری ها، به واسطه تماس مستقیم و روزمره با مردم، ظرفیت بی بدیلی برای ایفای نقش در حوزه آموزش حقوق شهروندی دارند. اما این نقش، تنها در صورتی موثر خواهد بود که شهرداری ها نگاه خود را از مدیریت صرفا عمرانی و خدماتی، به نقش فرهنگی، اجتماعی و آموزشی گسترش دهند. آموزش حقوق شهروندی نباید به مناسبت های نمادین محدود شود، بلکه باید به صورت نهادینه، محله محور و مشارکتی در فرهنگسراها، خانه های محله، رسانه های شهری و حتی خدمات دیجیتال گنجانده شود.
از سوی دیگر، آموزش موثر تنها از بالا به پایین معنا نمی یابد. شهروندان نیز باید از مخاطب منفعل به بازیگر آگاه و مطالبه گر تبدیل شوند. شهروند آگاه، هم در عرصه مشارکت های محلی فعال است و هم در رعایت قانون، مسئولیت پذیری اجتماعی و نقد سازنده نقش دارد. بدون چنین شهروندانی، حقوق شهروندی در حد شعار باقی خواهد ماند.
با وجود اهمیت این موضوع، در عمل شاهد چالش های جدی هستیم: نبود ساختارهای رسمی برای آموزش شهروندی در بدنه شهرداری ها، کمبود منابع مالی و انسانی متخصص، ضعف در برنامه ریزی بر اساس نیازسنجی محلی، و نابرابری در دسترسی محلات مختلف به آموزش. این کاستی ها نه تنها باعث کاهش اثربخشی آموزش ها شده، بلکه به شکاف های اجتماعی و بی اعتمادی نهادی دامن زده است.
برای برون رفت از این وضعیت، چند اقدام ضروری پیشنهاد می شود:
- تدوین اسناد راهبردی آموزش حقوق شهروندی در شهرداری ها با رویکرد علمی و مشارکتی؛
- نهادسازی در ساختار شهرداری ها برای اجرای آموزش های عمومی (اداره آموزش شهروندی، کانون محله ای، مدارس شهروندی و...)؛
- بهره گیری از ابزارهای دیجیتال، چندرسانه ای و هنری برای انتقال موثر مفاهیم حقوق شهروندی؛
- توانمندسازی کارکنان شهرداری در برخورد حرفه ای و آگاهانه با شهروندان؛
- حمایت از نقش آفرینی فعال شهروندان، سمن ها و شوراهای محلی در فرآیند آموزش و آگاه سازی.
در یک جمله می توان گفت: شهر هوشمند و انسانی، پیش از آنکه بر بستر فناوری بنا شود، بر پایه آگاهی، مشارکت و اعتماد متقابل میان مردم و نهادهای محلی استوار است. آموزش عمومی، سنگ بنای چنین شهری است؛ شهری که در آن حقوق شهروندی، نه فقط در قوانین، بلکه در زیست روزمره ساکنان آن جریان دارد.