غدیر الگوی تمدن سازی عدالت محور در جهان امروز

عضو هیات علمی دانشگاه فرهنگیان
غدیر؛ الگوی تمدن سازی عدالت محور در جهان امروز
واقعه غدیر خم، فراتر از یک رویداد تاریخی صرف، به عنوان نقشه راهی برای تمدن سازی اسلامی بر پایه عدالت و معنویت تحلیل می شود. این رویداد با پیوند ناگسستنی میان ساحت های فردی، اجتماعی و سیاسی، الگویی زنده ارائه می دهد که می تواند پاسخگوی بحران های جهان معاصر باشد.ایام الله و عید در نگاه دینی تنها یک مناسبت تقویمی نیست،«وذکرهم بایام الله ان فی ذلک لآیات لکل صبار شکورابراهیم /5) » بلکه نشانه ای از یک تحول بزرگ است. ابعاد این تحول در فرهنگ ایرانی اسلامی مراتب مختلف از طبیعت تا نفس وجان تا اجتماع را دربرگرفته است و هرکدام در سبک زندگی تجلی یافته است .
عید طبیعت نمایانگر تحول درعالم طبیعت به مثابه آیه و نشان الهی است عید فطر: نماد بازگشت به فطرت و پاکی خدا دادی است . عید قربان نماد گذار از خودمحوری به خدا محوری (قربانی کردن تمایلات فردی) است غدیر عیدی است که از دل عبادت و خود سازی ماه رمضان آغاز می شود آنگاه که در میانه دعای افتتاح به سوی خدا شکوه می کند «اللهم انا نشکو الیک فقد نبینا » و آنگاه که خواسته خود را برای« اللهم انا نرغب الیک فی دوله کریمه » طلب برای ایجاد دولت کرامت بنیان آغاز می شود، این فرآیند، پل ارتباطی بین معنویت و عمل اجتماعی است. در عید قربان، انسان تمایلات نفسانی را قربانی می کند تا به «فطرت پاک» برسدچرا که وجود نفسانیت مانع تحقق امامت است هم چنان که فرمود لا ینال عهدی الظالمین ﴿۱۲۴بقره ﴾ پیمان من به بیدادگران نمی رسد» تحقق امامت بالاترین مقامی است که بعد از ابتلا به ابراهیم نبی داده شده است عید غدیر تحول در عالم و اجتماع برپایه شکل گیری رابطه انسان با آسمان برپایه امامت و امت انسان فطرتمند ماه رمضان و خالص شده از خودخواهی عید قریان است که خواستار حاکمیت دین در تمام شئون زندگی می شود. از این رو انسان متعهد به غدیر خواستار تحول انسان در مقیاس اجتماع و تمدن است. یعنی رسیدن به نقطه اکمال نعمت الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی. مائده 3) و تحقق دین در همه جوانب فردی و اجتماعی با محوریت امت اسلامی و رابطه امام و امت است. غدیر تنها یک رویداد تاریخی یا مرزبندی مذهبی نیست، بلکه نقطه عطفی برای حاکمیت دین در خدمت عدالت است. نصب امام علی(ع) به جانشینی پیامبر(ص)، الگویی از حاکمیت انسان کامل (معنوی-سیاسی) را ارائه می دهد که می تواند عدالت را در مقیاس تمدنی وجامعه محقق کند. تحقق غدیر یعنی تکمیل چرخه نبوت-امامت-عدالت، که هدف خلقت است (انا لله وانا الیه راجعون) . - این رویداد، اتمام نعمت (آیه ۳ سوره مائده) و هدف نهایی خلقت (عدالت و قرب الهی) و ماخلقت الجن والانس الا لیعبدون ( ذاریات /56) و لیقوم الناس بالقسط (حدید /25) را نشان می دهدو به مثابه هویت بخش تمدن اسلامی، شور و شوقی جمعی برای استقرار حاکمیت دینی عادلانه ایجاد می کند.
غدیر؛ تاسیس نهادی الهی برای حکمرانی عادلانه
غدیر صرفا یک نصب معنوی نیست، بلکه بنیان گذار حکومت مبتنی بر ولایت الهی است. به همین دلیل، سیاسی ترین عید اسلام است؛ زیرا: - هدف آن، تحقق عدالت از طریق ساختار حکومتی است (نه فقط توصیه های اخلاقی فردی). - امامت در این منظومه، یک مقام اجرایی-هدایتی است که می تواند نظام اجتماعی را بر اساس دین سامان دهد. تنها یک جانشینی شخصی نبود، بلکه تاسیس نهادی الهی برای حکمرانی عادلانه بود. امامت در این منظومه، دو ویژگی کلیدی دارد:
- هدایت معنوی: امام به عنوان «انسان کامل»، معلم اخلاق و تزکیه گر نفوس است.
- مسئولیت اجرایی: امام به عنوان حاکم، ساختارهای اجتماعی را برای تحقق عدالت بازطراحی می کند. مانند اصلاح نظام اقتصادی در حکومت امام علی(ع)).
این تلفیق، تمایز اساسی الگوی غدیری با سایر مدل های حکمرانی است. در حالی که سکولاریسم، دین را از سیاست جدا می کند و تئوکراسی سنتی، قدرت را به نام دین متمرکز می سازد، غدیر سیاست را ذیل ولایت الهی معنادار می کند. به عبارت دیگر، در این الگو، سیاست عین عبادت است.



غدیر به مثابه نظام تکامل یافته معنویت و سیاست
1. غدیر نشان می دهد که عبادات فردی مانند حج و روزه (باطن ماه رمضان) وقتی به کمال می رسند که به نظام اجتماعی-سیاسی منجر شوند. این همان "اکملت لکم دینکم" است.
2. . غدیر عینیت تحقق همه سلسله مراتب اطاعت است یعنی تحقق "اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر"(نسا/59) شرط رسیدن به رضایت الهی است. بدون تحقق همه این سلسله مراتب، دینداری ناقص است

3. آزمون های سخت برای امت غدیری - سه آزمون اصلی: ۱. آزمون نبوت: ادعای دوستی خدا بدون پذیرش پیامبر(ص) نقض غرض است. ۲. آزمون امامت: ادعای پیروی از پیامبر بدون پذیرش وصی (امام علی) نشانه توقف در مسیر است. ۳. آزمون عدالت: پذیرش نظری امامت بدون تلاش برای تحقق حاکمیت عدل، نوعی ریاست طلبی است
. موانع تحقق غدیر:
یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک ۖ وان لم تفعل فما بلغت رسالته ۚ والله یعصمک من الناس ۗ ان الله لا یهدی القوم الکافرین﴿۶۷مائده﴾
ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملا (به مردم) برسان! و اگر نکنی، رسالت او را انجام نداده ای! خداوند تو را از (خطرات احتمالی) مردم، نگاه می دارد؛ و خداوند، جمعیت کافران (لجوج) را هدایت نمی کند. تحلیل این قسمت از آیه که خداوند تو را از (خطرات احتمالی) مردم، نگاه می دارد؛ و خداوند، جمعیت کافران (لجوج) را هدایت نمی کند قابل تامل است این که چه خطراتی در ابلاغ وجود دارد و چه کسانی مانع از ابلاغ هستند ؟
1-- تفکر «از نژاد و قوم من نیست» (مانند مخالفت برخی با امام علی(ع) به دلیل تعصبات قبیله ای). - این نگاه، امامت را از مقام الهی به یک جایگاه قومی تقلیل می دهد. ۲. بی تفاوتی یا مخالفت: - حتی اگر تعصبات قومی نباشد، ترس از هزینه های سیاسی یا راحت طلبی موجب بی عملی می شود. فلا تخشوهم واخشون ۳. حسادت و رقابت نفسانی: - اگر انسان در عید قربان خواهش های نفسانی حسد، قدرت طلبی، را قربانی نکند، اصلا توان درک غدیر را نخواهد داشت. -فلا تخشوهم واخشون (مائده /67)  مصادیق این ترس را ازچه کسی و چه چیزی است ؟ نتیجه: غدیر تنها زمانی محقق می شود که امت، پس از پالایش درونی (قربان کردن نفس)، به مسئولیت سیاسی حمایت از حاکمیت الهی پایبند باشد. در غیر این صورت، به جای امت غدیری، امت سکوت کننده یا متعصب شکل می گیرد
تحلیل موانع سه گانه (قوم گرایی، بی تفاوتی، حسادت) نشان می دهد که تمدن غدیری نیازمند پالایش انسان ها در دو سطح است. تاریخ نشان داده است که انحراف از این مسیر، به سقوط دوگانه می انجامد:
- مرحله اول: عدم قربانی کردن نفس در عید قربان، منجر به تعصبات قومی و انکار امامت می شود.
- مرحله دوم: قربانی کردن امام (مانند واقعه عاشورا) به جای قربانی کردن هواهای نفسانی، امامت را به مفهومی انتزاعی تبدیل می کند. : جامعه ای که نفس خود را قربانی نکند، ناخواسته امام خود را قربانی می کند
غدیر و آرمان مشترک ادیان
غدیر نشان می دهد که دین بدون حاکمیت عدالت محور ناقص است. این همان نقطه اتصال به فطرت انسانی است، چرا که همه ادیان به عدالت دعوت کرده غدیر با تاکید بر عدالت به عنوان آرمان مشترک ادیان، از انحصار مذهبی خارج می شود و به الگویی جهان شمول برای تمدن سازی تبدیل می شود. این همان ظرفیتی است که فرهنگ ایرانی-اسلامی با ترکیب عقلانیت و معنویت از آن بهره برده است. در مقابل، تمدن مدرن با جدا کردن معنویت از سیاست، عدالت را به «توزیع مادی» تقلیل داده است، در حالی که غدیر عدالت تمدنی را در تمام سطوح (اقتصاد، فرهنگ، قدرت) و با محوریت قرب الهی تعریف می کند.
راهپیمایی غدیر؛ دانشگاه تربیتی تمدن سازی
راهپیمایی عید غدیر، تنها یک مراسم نمادین نیست، بلکه یک نظام تربیتی پویا است که از سطح فردی تا تمدنی اثرگذار است. این رویداد، سه ساحت کلیدی را پوشش می دهد:
1. خودسازی فردی: تجدید بیعت با ولایت، تمرین ولایت پذیری و رشد معرفتی.
2. جامعه پردازی اجتماعی: تقویت روحیه امت سازی و عدالت خواهی.
3. تمدن آفرینی: ارائه الگوی حکمرانی الهی و مقاومت در برابر تهاجم فرهنگی.
شرکت کنندگان در این راهپیمایی، سنگ بنای تمدن نوین اسلامی می شوند و مفاهیم عمیق دینی را به زبان مردمی بیان می کنند.
پیام غدیر برای جهان معاصر
غدیر رویدادی متعلق به گذشته نیست، بلکه الگویی زنده برای ساخت تمدنی است که عدالت و معنویت را در هم می تند. پیام مرکزی غدیر برای جهان امروز این است:
- عدالت بدون معنویت، ظلمی نوین است.
- معنویت بدون عدالت، ریاکاری است.
- تمدن اسلامی تنها با احیای گفتمان غدیر محقق می شود.