چالش های ساختاری و راهبردی ورزش ایران؛ قسمت سوم

مقدمه

ورزش، به عنوان یکی از موثرترین ابزارهای توسعه انسانی و اجتماعی، در دهه های اخیر جایگاه ویژه ای در سیاست گذاری های فرهنگی، آموزشی و اقتصادی کشورها یافته است. در ایران نیز، ورزش به ویژه در سطح قهرمانی، همواره یکی از عرصه های مهم برای بروز توانمندی های ملی و تعاملات بین المللی بوده است. با این حال، ساختار ورزش کشور در سطح حکمرانی، مدیریت، زیرساخت و منابع انسانی با چالش های متعددی روبه روست که نه تنها عملکرد آن را محدود می کند، بلکه در بسیاری موارد مانعی بر سر راه تحقق عدالت ورزشی، توسعه پایدار و مشارکت گسترده مردم در فعالیت های بدنی به شمار می آید.

مجموعه چالش های ورزش کشور، از سیاست گذاری های غیرمتمرکز و ناپایدار تا ضعف در نظام استعدادیابی، نبود حکمرانی داده محور، بی عدالتی در توزیع منابع، و عدم پیوند موثر میان ورزش همگانی، آموزش وپرورش و نهادهای علمی را شامل می شود. علاوه بر این، مشکلاتی مانند فقدان شفافیت مالی، نبود برنامه ارتباطی میان مدیران ارشد با بدنه ورزش، نگاه سلیقه ای به توسعه فدراسیون ها، و بی ثباتی مدیریتی، سبب شده تا ظرفیت های بالقوه این حوزه هرگز به بالفعل تبدیل نشوند. آنچه بیشتر از همه نگران کننده است، گسست میان راهبردهای بلندمدت و اقدامات اجرایی روزمره در سطح وزارت ورزش و نهادهای تابع آن است.

این جزوه با هدف تحلیل دقیق و واقع بینانه 30 چالش اساسی ورزش کشور تدوین شده و در کنار هر چالش، راهکارهای اجرایی و علمی برای بهبود شرایط پیشنهاد گردیده است. رویکرد این نوشتار، فراتر از نقد صرف، ناظر به اصلاح پذیری ساختار ورزش با تکیه بر منابع انسانی متخصص، داده های علمی، و الگوبرداری بومی از تجارب موفق جهانی است. امید است این مجموعه بتواند گامی موثر در جهت آگاهی بخشی، هم افزایی اندیشه ها و بهبود تصمیم سازی در سطوح مختلف مدیریت ورزش کشور باشد.

21. مشکلات معیشتی و رفاهی کارکنان وزارت ورزش و جوانان

توضیح: کارکنان وزارت ورزش و جوانان، از جمله مدیران، کارشناسان و نیروهای اجرایی، با وجود مسئولیت های سنگین و فشار کاری بالا، غالبا با مشکلات معیشتی مواجه هستند. حقوق و مزایای ناکافی، عدم پرداخت به موقع مطالبات و نبود بسته های رفاهی مناسب موجب کاهش انگیزه، کاهش بهره وری و حتی فرسودگی شغلی شده است. این وضعیت می تواند منجر به خروج نیروهای متخصص و با تجربه از وزارتخانه شود و به افت کیفیت خدمات ورزشی و مدیریتی بیانجامد.

راهکار:

الف) بازنگری ساختاری در نظام پرداخت و ارتقای حقوق و مزایا متناسب با سختی و پیچیدگی کار در حوزه ورزش و جوانان، همچنین پرداخت به موقع مطالبات و ایجاد بسته های رفاهی جامع شامل بیمه های تکمیلی، تسهیلات مسکن و مرخصی های تشویقی.

ب) تدوین سیاست های انگیزشی و برنامه های ارتقای کیفیت زندگی کارکنان، مانند آموزش های توسعه مهارت و فرصت های ارتقای شغلی، تا ضمن حفظ نیروی انسانی کارآمد، انگیزه و تعهد آن ها نیز افزایش یابد.

۲۲: عدم ارتباط مستقیم، موثر و مستمر وزیر ورزش با بدنه اداری، کارشناسان، ورزشکاران و خانواده ورزش کشور

توضیح :یکی از انتقادهای جدی به مدیریت کلان ورزش کشور، فقدان ارتباط مستقیم و رو در رو بین وزیر ورزش با کارکنان، مربیان، ورزشکاران و فعالان حوزه ورزش است. در مواردی، دیدار حضوری با وزیر یا حتی مشاورین او، نیاز به چند ماه پیگیری دارد. این عدم دسترسی، حس بی اهمیتی و طرد شدن را در میان اعضای بدنه ورزش کشور ایجاد کرده و منجر به کاهش انگیزه، بی اعتمادی و شکاف مدیریتی می شود. وزیر ورزش باید نه فقط مدیر عالی بلکه "پدر معنوی" خانواده ورزش کشور باشد؛ اما وقتی حتی برای شنیدن دغدغه های این خانواده وقت نمی گذارد، عملا از نقش رهبری خود فاصله می گیرد.

راهکار:

· برنامه ریزی منظم برای جلسات ملاقات مردمی هفتگی یا ماهانه:

همانند برخی وزارت خانه ها، روز مشخصی در ماه برای ملاقات مستقیم کارکنان و ورزشکاران با وزیر در نظر گرفته شود تا ارتباط بی واسطه شکل گیرد.

· راه اندازی سامانه شفاف ارتباطات مردمی (مثلا سامانه "صدای ورزش"):

ایجاد یک سامانه رسمی که کارکنان، قهرمانان، مربیان و فعالان حوزه ورزش بتوانند مستقیما درخواست یا پیام خود را به دفتر وزیر ارسال کنند و پیگیری پاسخ نیز شفاف باشد.

· تفویض اختیار واقعی به مشاوران و مدیران ارشد:

وقتی مشاوران نیز در صف انتظار دیدار با وزیر هستند، سیستم از درون دچار انسداد شده است. لازم است وزیر به مشاوران خود اختیار دهد که در سطح عملیاتی تصمیم گیر باشند و حلقه واسط واقعی با بدنه ورزش باشند.

· بازدیدهای میدانی منظم از فدراسیون ها، ادارات کل و هیئت های استانی:

وزیر به جای نشستن در اتاق خود، باید به صورت ماهانه یا فصلی از بخش های مختلف ورزش کشور بازدید کند، حرف بدنه را بشنود و از نزدیک مسائل را لمس کند.

· ایجاد اتاق فکر پویا با حضور نمایندگان واقعی بدنه ورزش:

انتخاب افرادی از بین کارشناسان، ورزشکاران، مربیان و حتی کارکنان اداری که به صورت چرخشی در جلسات مشورتی با وزیر شرکت کنند تا صدای واقعی ورزش به بالاترین سطح مدیریتی برسد.

۲۳: فقدان “نظام مدیریت استعدادهای ورزشی کشور” مبتنی بر عدالت جغرافیایی، اجتماعی و علمی

توضیح : در حال حاضر، ورزش کشور ایران فاقد یک نظام جامع، منسجم و عادلانه برای شناسایی، پرورش، هدایت و حفظ استعدادهای ورزشی در سراسر کشور است. تمرکز استعدادها و منابع همچنان به طور ناعادلانه ای در مراکز استان ها و به ویژه تهران باقی مانده، درحالی که ظرفیت های پنهان و بزرگی در مناطق محروم، روستاها، نواحی مرزی، مدارس دورافتاده و حتی در میان اقشار کم درآمد و عشایری وجود دارد.

از طرف دیگر، نظام علمی استعدادسنجی و مسیرسازی شغلی ورزشی هم وجود ندارد؛ بسیاری از استعدادهای ورزشی یا در سنین پایین بدون هدایت رها می شوند، یا در میانه مسیر به دلیل نبود حمایت مالی، روانی و حرفه ای از بین می روند.

راهکار :

· طراحی و پیاده سازی “نظام ملی استعدادیابی ورزشی” زیر نظر وزارت ورزش، آموزش و پرورش و وزارت علوم، با شاخص های علمی، داده محور و عدالت محور.

· تشکیل “نقشه ملی استعدادهای ورزشی” بر پایه GIS و اطلاعات میدانی استان ها، برای تمرکززدایی و برنامه ریزی هدفمند.

· ایجاد خانه های ورزش نخبگان روستایی و محلی با بودجه مشخص و نیروهای متخصص در هر استان.

· الزام فدراسیون ها به تدوین “نقشه راه استعدادیابی” و پاسخ گویی سالانه در مورد آن به مجلس یا شورای عالی ورزش.

· ایجاد پیوند بین استعداد ورزشی و اشتغال پایدار از طریق هدایت به بازار کار مرتبط، مربی گری، داوری و تحصیل دانشگاهی، تا ورزشکاران به آینده خود امیدوار بمانند.

چالش ۲4: نبود نظام ارتباطی موثر میان مدیریت کلان ورزش کشور با بدنه انسانی (کارکنان، ورزشکاران و مربیان)

توضیح :

یکی از معضلات بنیادین ورزش کشور، فاصله عمیق و غیرقابل توجیه میان مدیران ارشد وزارت ورزش و جوانان با بدنه عملیاتی و تخصصی ورزش است. عدم برگزاری جلسات عمومی با کارکنان، مربیان و ورزشکاران، نداشتن برنامه منظم ملاقات های حضوری، بی توجهی به مکاتبات و درخواست های بدنه و عدم پاسخ گویی شفاف به مسائل، موجب شکل گیری یک فضای نارضایتی، بی اعتمادی و انفعال شده است.

در مواردی گزارش شده است که حتی دسترسی به شخص وزیر، معاونین یا مشاوران ارشد برای کارکنان و فعالان حوزه ورزش، تا چند ماه غیرممکن یا به شدت دشوار بوده است. چنین رویه ای، علاوه بر تضعیف سرمایه اجتماعی مدیریت کلان، باعث بی انگیزگی، فرسایش اداری و حتی گسترش نگاه های فرصت طلبانه در میان نیروهای تخصصی ورزش شده است. در نظام های موفق، رهبران حوزه ورزش، در میدان حضور دارند، حرف بدنه را می شنوند و از طریق ارتباط مستمر، سرمایه اعتماد را حفظ می کنند.

راهکار :

1. تخصیص زمانی مشخص و ماهانه برای “ملاقات عمومی وزیر ورزش” با کارکنان، پیشکسوتان و ورزشکاران استان ها، با ثبت رسمی گزارشات و پیگیری آن ها.

2. ایجاد “سامانه ارتباط مستقیم با وزیر و مدیران ارشد” (با پاسخ گویی واقعی نه نمایشی)، برای دریافت نظرات، مشکلات و پیشنهادات بدنه ورزش کشور.

3. الزام قانونی به برگزاری فصلی نشست های “پرسش و پاسخ آزاد” بین وزیر و بدنه اجرایی وزارت، فدراسیون ها و ادارات کل استان ها.

4. ایجاد واحد “ارتباط با بدنه” در ساختار سازمانی وزارتخانه، با وظیفه جمع آوری بازخوردها و پیگیری مستقیم خواسته ها.

5. مستندسازی منظم بازدیدهای میدانی مدیران ارشد و ارائه گزارش عمومی عملکرد آن ها به افکار عمومی ورزش کشور.

چالش ۲5: ضعف شدید در نظام پایش و ارزیابی عملکرد مدیران ورزشی در سطوح ملی و استانی

توضیح:

یکی از خلاهای عمیق در ساختار مدیریتی ورزش کشور، نبود یک نظام شفاف، مستمر و علمی برای ارزیابی عملکرد مدیران ورزشی در سطوح وزارتخانه، فدراسیون ها، ادارات کل استانی و باشگاه هاست. در حال حاضر، انتصاب ها بیشتر مبتنی بر روابط، ملاحظات سیاسی یا سلیقه های شخصی است و در اغلب موارد، تداوم یا قطع مسئولیت مدیران نیز بدون ارزیابی عینی از خروجی های عملکردی آن ها صورت می گیرد.

این خلا موجب شده است که بسیاری از مدیران، بدون داشتن برنامه مدون، شاخص های سنجش پذیر یا پاسخ گویی شفاف، به فعالیت ادامه دهند یا حتی در صورت ناکارآمدی، جابه جا شده و در پست های دیگر منصوب شوند. این چرخه ناکارآمد، ضمن تضعیف بهره وری و اتلاف منابع، انگیزه نیروهای متخصص و خلاق را نیز از بین برده و راه را برای رشد شایسته سالاری مسدود کرده است.

راهکار :

1. طراحی و استقرار “نظام ملی ارزیابی عملکرد مدیران ورزش” بر اساس شاخص های کمی و کیفی (همچون رشد مشارکت ورزشی، جذب منابع، شفافیت مالی، توسعه زیرساخت، رضایت ذی نفعان و...)

2. الزام به ارائه “برنامه ۶ماهه و سالانه عملیاتی” توسط هر مدیر در ابتدای دوره مدیریت، و سنجش ادواری تحقق آن.

3. تشکیل “کمیته ارزیابی مستقل” متشکل از نمایندگان وزارت ورزش، نهادهای نظارتی، اساتید دانشگاه و متخصصان بیرونی.

4. اعلام عمومی بخشی از نتایج ارزیابی مدیران به صورت سالانه، به منظور ارتقاء شفافیت و پاسخ گویی اجتماعی.

5. پیوند زدن ارتقاء یا تداوم مسئولیت مدیران با نتایج ارزیابی رسمی و نه روابط غیررسمی یا فشارهای بیرونی.

چالش 26. فقدان بستر اطلاعاتی شفاف در مدیریت ورزشی

توضیح : اطلاعات حیاتی ورزش کشور مانند قراردادها، تخصیص بودجه و مجوزها شفاف و یکپارچه ثبت نمی شود، که این موضوع راه را بر نظارت و اعتماد عمومی می بندد.

راهکار :

الف) راه اندازی «پرتال ملی شفافیت ورزش» با قابلیت ثبت، جستجو و گزارش گیری از کلیه فعالیت های مالی و اجرایی فدراسیون ها، هیات ها و باشگاه ها، همراه با داشبورد مدیریتی.

ب) الزام قانونی همه نهادهای ورزشی به بارگذاری اطلاعات مالی، حقوقی و حمایتی در سامانه مذکور در بازه های فصلی، با نظارت مستقیم بازرس کل ورزش.

چالش 27. نبود سیستم مالی هماهنگ در ساختارهای ورزشی

توضیح : فدراسیون ها و هیات ها از نرم افزارهای متفاوت و گاها غیرشفاف برای ثبت داده های مالی استفاده می کنند، که مانع ردیابی و نظارت موثر است.

راهکار:

الف) طراحی و استقرار «سامانه مالی یکپارچه ورزشی» با الگوریتم های حسابداری تعهدی و الزام همه نهادها به استفاده از آن.

ب) آموزش تخصصی حسابداران ورزشی برای استفاده از این سامانه و تهیه گزارش های مالی استاندارد قابل ارائه به مراجع نظارتی.

چالش 28. تعارض منافع در ساختار مدیریتی ورزش

توضیح : بسیاری از افراد شاغل در بدنه دولت در هیات مدیره فدراسیون ها یا باشگاه ها نیز نقش دارند و تصمیماتی می گیرند که ممکن است با منافع عمومی در تضاد باشد.

راهکار :

الف) تصویب آیین نامه منع تصدی هم زمان در پست های اجرایی و نظارتی ورزش و ایجاد کمیته رسیدگی به تعارض منافع در وزارت ورزش.

ب) تدوین فرآیند خوداظهاری سالانه برای مدیران ورزشی در مورد روابط مالی، بستگان شغلی و موقعیت های دارای تعارض احتمالی و بررسی آن توسط نهاد مستقل.

چالش 29. نبود نظام ارزیابی باشگاه ها بر پایه کیفیت خدمات

توضیح : کیفیت خدمات باشگاه های ورزشی عمومی و حرفه ای در کشور بسیار متفاوت است و ارزیابی علمی و منظم برای سطح بندی این مراکز وجود ندارد.

راهکار :

الف) طراحی نظام رتبه بندی باشگاه های ورزشی کشور بر اساس معیارهای علمی از جمله صلاحیت مربیان، ایمنی فضا، بهداشت، رضایت مندی کاربران و وضعیت مالیاتی.

ب) ایجاد سامانه آنلاین برای ثبت نظر ورزشکاران، خانواده ها و مربیان درباره باشگاه ها و اتصال آن به سیستم اعتباربخشی.

چالش 30. نظارت ناکافی بر عرضه مکمل های ورزشی

توضیح :

در نبود نظارت موثر، مکمل ها و نیروزاهای ناسالم در بازار رایج شده اند که گاهی سلامت ورزشکاران را به خطر می اندازند.

راهکار :

تشکیل کمیته تخصصی مشترک بین وزارت بهداشت و وزارت ورزش برای نظارت میدانی بر فروش مکمل ها و شناسایی محصولات ناسالم یا تقلبی.

تدوین لیست مکمل های مجاز و الزام باشگاه ها به خرید از منابع تاییدشده با گواهی بهداشتی و دارویی، همراه با آموزش سالانه مربیان درباره عوارض مکمل های غیرمجاز.

نتیجه گیری

مرور و تحلیل 30 چالش اساسی ورزش کشور، تصویری روشن از وضعیت پیچیده، پرتنش و در عین حال قابل اصلاح مدیریت ورزشی در ایران ارائه می دهد. این چالش ها نه صرفا نشانه ناکارآمدی افراد، بلکه بازتاب ساختاری از ضعف در حکمرانی ورزشی، نبود برنامه ریزی راهبردی، فقدان ارزیابی عملکرد و فاصله عمیق بین سیاست گذاری کلان و نیازهای واقعی بدنه ورزشی کشور هستند. از فقدان عدالت در توزیع منابع گرفته تا عدم پاسخ گویی مدیران، و از بی ثباتی مدیریتی تا نادیده گرفتن ورزش پایه و روستایی، همگی حلقه هایی از زنجیره ای هستند که مانع شکوفایی ورزش به عنوان یک نهاد اجتماعی موثر شده اند.

نکته کلیدی در این مسیر آن است که بسیاری از این چالش ها، در صورت اراده و نگاه اصلاح گرایانه مدیران ارشد کشور، قابلیت اصلاح در بازه زمانی میان مدت را دارند. شرط اصلی، عبور از نگاه شعاری، سلیقه محور و فردگرایانه به سمت حکمرانی مشارکتی، مبتنی بر دانش، تجربه، شفافیت و کارآمدی است.

راهکارهای پیشنهادی این مجموعه، مبتنی بر تجربه میدانی، منابع پژوهشی و تحلیل ساختاری بوده و اگر در قالب سیاست های اجرایی با ضمانت اجرایی و رصد مستمر به کار گرفته شوند، می توانند آغازگر یک دوره تحول واقعی در ورزش کشور باشند.

در پایان باید تاکید کرد که ورزش ایران نیازمند یک بازنگری بنیادین، مبتنی بر گفت وگوی ملی، شایسته سالاری، عدالت محوری و برنامه محوری است. بدون حل این چالش های بنیادی، دستیابی به اهداف کلان نظیر ورزش همگانی فراگیر، ورزش قهرمانی مقتدر و ورزش تربیتی موثر، همچنان در حد آرزو باقی خواهد ماند.