چالش های توسعه گردشگری در ایران: مطالعه موردی روستاهای دستکند

نویسنده:رضا رواندوست
تاریخ: 1404/3/20

چکیده

گردشگری روستایی و به ویژه گردشگری در روستاهای دستکند (مانند کندوان، میمند و ابیانه) به عنوان یکی از جذاب ترین اشکال گردشگری فرهنگی-طبیعی در ایران شناخته می شود. با این حال، توسعه این نوع گردشگری با چالش های متعددی روبه رو است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و میدانی، به بررسی موانع و چالش های پیش روی توسعه گردشگری در روستاهای دستکند ایران می پردازد. یافته ها نشان می دهد که مشکلاتی همچون کمبود زیرساخت ها، نبود برنامه ریزی یکپارچه، ضعف در بازاریابی و تبلیغات، تخریب بافت تاریخی و مقاومت جامعه محلی، از جمله عوامل بازدارنده در این زمینه هستند. در پایان، راهکارهایی برای غلبه بر این چالش ها ارائه شده است.

کلمات کلیدی: گردشگری روستایی، روستاهای دستکند، توسعه پایدار، چالش های گردشگری، ایران

Abstract

Rural tourism, particularly in Iran’s handmade (rock-hewn) villages such as Kandovan, Meymand, and Abyaneh, is recognized as one of the most attractive forms of cultural-natural tourism. However, the development of this sector faces numerous challenges. This descriptive-analytical study, using library and field research methods, examines the obstacles to sustainable tourism development in Iran’s rock-hewn villages. Findings indicate that infrastructural deficits, lack of integrated planning, weak marketing strategies, degradation of historical fabric, and local community resistance are among the key barriers. Practical solutions to address these challenges are proposed.

Keywords: Rural tourism, Rock-hewn villages, Sustainable development, Tourism challenges, Iran

۱. مقدمه

گردشگری روستایی به عنوان یکی از ارکان توسعه پایدار، نقش مهمی در اقتصاد محلی، حفظ فرهنگ بومی و اشتغال زایی دارد. در ایران، روستاهای دستکند (دست ساز بشر در دل کوه و صخره) مانند کندوان درنزدیکی شهر تبریز در آذربایجان شرقی، میمند در کرمان و ابیانه در اصفهان، از جاذبه های منحصربه فرد گردشگری محسوب می شوند. با این حال، توسعه گردشگری در این مناطق با چالش های ساختاری، فرهنگی و مدیریتی مواجه است که نیازمند بررسی علمی و ارائه راهکارهای کاربردی است.

هدف این مقاله، تحلیل چالش های توسعه گردشگری در روستاهای دستکند ایران و ارائه پیشنهاداتی برای بهبود وضعیت موجود است.

۲. مبانی نظری و پیشینه پژوهش

۲-۱. گردشگری روستایی و روستاهای دستکند

گردشگری روستایی به فعالیت های گردشگری در محیط های روستایی اطلاق می شود که شامل اقامت در خانه های محلی، بازدید از جاذبه های طبیعی و فرهنگی و مشارکت در زندگی روستایی است (Sharpley, 2002). روستاهای دستکند به دلیل معماری خاص و سازگاری با محیط، جذابیت بالایی برای گردشگران داخلی و خارجی دارند.

۲-۲. پیشینه پژوهش

مطالعات متعددی درباره گردشگری روستایی در ایران انجام شده است. برای مثال، رضوانی (۱۳۹۵) به بررسی موانع توسعه گردشگری روستایی در ایران پرداخته و بر ضعف مدیریت و برنامه ریزی تاکید کرده است. همچنین، پژوهشی توسط محمدی و همکاران (۱۴۰۰) نشان داد که نبود زیرساخت های مناسب، یکی از اصلی ترین چالش های گردشگری در روستاهای تاریخی ایران است.

۳. روش تحقیق

این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی است و داده ها از طریق منابع کتابخانه ای (مقالات، کتب و گزارشات) و مطالعات میدانی (مصاحبه با جامعه محلی و مسئولان) جمع آوری شده است. روش تحلیل داده ها نیز کیفی و با رویکرد تحلیلی-توصیفی است.

۴. یافته ها: چالش های توسعه گردشگری در روستاهای دستکند

۴-۱. چالش های زیرساختی

• ضعف در سیستم حمل ونقل: دسترسی دشوار به برخی روستاهای دستکند مانند میمند.
• نبود امکانات اقامتی مناسب: کمبود هتل ها و اقامتگاه های استاندارد.
• مشکلات بهداشتی و خدماتی: نبود سرویس های بهداشتی مناسب برای گردشگران.

۴-۲. چالش های مدیریتی و برنامه ریزی

• نبود برنامه ریزی یکپارچه: تداخل وظایف سازمان های متولی مانند میراث فرهنگی، گردشگری و دهیاری ها.
• ضعف در بازاریابی و تبلیغات: معرفی ناکافی این روستاها در سطح بین المللی.

۴-۳. چالش های فرهنگی-اجتماعی

• مقاومت جامعه محلی: نگرانی ساکنان از تغییر سبک زندگی و هجوم گردشگران.
• تخریب بافت تاریخی: ساخت وسازهای غیراصولی و تغییر کاربری خانه های دستکند.

۴-۴. چالش های زیست محیطی

• آلودگی و تخریب طبیعت: افزایش زباله و آلودگی صوتی ناشی از گردشگران.
• کمبود منابع آب: بحران آب در برخی روستاهای دستکند مانند ابیانه.

۵. راهکارهای پیشنهادی

۱. تقویت زیرساخت ها: بهبود جاده ها، اقامتگاه ها و خدمات بهداشتی.
۲. برنامه ریزی یکپارچه: هماهنگی بین سازمان میراث فرهنگی، وزارت گردشگری و جوامع محلی.
۳. بازاریابی هدفمند: استفاده از دیجیتال مارکتینگ و شرکت در نمایشگاه های بین المللی.
۴. آموزش جامعه محلی: افزایش مشارکت مردم در توسعه گردشگری پایدار.
۵. حفاظت از محیط زیست: اجرای قوانین سختگیرانه برای جلوگیری از تخریب بافت تاریخی و طبیعی.

۶. نتیجه گیری

توسعه گردشگری در روستاهای دستکند ایران با وجود جاذبه های فراوان، با چالش های متعددی روبه رو است. این چالش ها شامل کمبود زیرساخت ها، ضعف مدیریت، مقاومت محلی و تهدیدات زیست محیطی است. با برنامه ریزی صحیح، جذب سرمایه گذاری و مشارکت جامعه محلی، می توان این موانع را کاهش داد و به توسعه پایدار گردشگری در این مناطق کمک کرد.

منابع

• رضوانی، م. (۱۳۹۵). توسعه گردشگری روستایی در ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• محمدی، ع.؛ حسینی، س.؛ و کریمی، پ. (۱۴۰۰). "تحلیل موانع توسعه گردشگری در روستاهای تاریخی ایران". مجله مطالعات گردشگری، ۱۲(۳), ۴۵-۶۷.
• Sharpley, R. (2002). Rural Tourism and Sustainable Business. Channel View Publications.