مدیریت لجستیک در زمان جنگ؛ پیشنهادی برای آمادگی ملی

در شرایط جنگ یا بحران های بزرگ، لجستیک دیگر فقط یک فعالیت پشتیبانی نیست؛

بلکه به قلب تپنده بقا و مقاومت تبدیل می شود.

کشوری که نتواند منابع حیاتی خود را به موقع و امن توزیع کند، ولو قوی ترین زیرساخت ها یا بیشترین ذخایر را هم داشته باشد، در مقابل فشار دشمن آسیب پذیر خواهد بود.

در چنین شرایطی، لجستیک سنتی—که بر پیش بینی، برنامه ریزی از پیش و زنجیره تامین خطی متکی است—به سرعت ناکارآمد می شود. از این رو، لازم است به جای تمرکز صرف بر ظرفیت های نظامی یا تجهیزات فیزیکی، رویکردی سیستمی و پایدار نسبت به مدیریت لجستیک بحران در پیش بگیریم.

این یادداشت، با نگاهی عمومی و با تکیه بر تجربیات میدانی و تخصصی در حوزه حمل ونقل، پنج محور کلیدی برای طراحی یک سیستم لجستیکی منعطف و مقاوم را به دولت و نهادهای تصمیم ساز پیشنهاد می دهد.

۱. اولویت بندی منابع حیاتی بر اساس نرخ بقا و نرخ مصرف

در شرایط جنگی، همه منابع مهم اند، اما همه منابع به یک اندازه حیاتی نیستند. ظرفیت محدود ناوگان، مسیرهای ناامن و محدودیت زمانی ما را وادار می کند که بین بد و بدتر انتخاب کنیم. راه حل پیشنهادی، طراحی یک ماتریس تصمیم بر اساس دو شاخص کلیدی است:

• نرخ بقا (Survival Rate): این کالا چقدر برای تداوم زندگی یا عملکرد حیاتی است؟
• نرخ مصرف (Burn Rate): این کالا با چه سرعتی مصرف می شود و کی دوباره باید تامین شود؟

با این ماتریس، می توان منابع را اولویت بندی کرد و ارسال منابعی را که بیشترین اثرگذاری در حفظ جان و عملکرد شبکه دارند در اولویت قرار داد. برای مثال، داروهای حیاتی، آب آشامیدنی و منابع انرژی حیاتی پیش از سایر کالاها قرار می گیرند.

۲. طراحی مسیرهای جایگزین و تاب آور

یکی از خطاهای رایج در طراحی سیستم لجستیکی این است که تنها به مسیرهای اصلی تکیه می شود. در حالی که در زمان جنگ، راه ها می توانند به دلایل نظامی، تروریستی یا حتی آب وهوایی مسدود شوند. یک سیستم لجستیکی موثر باید:

• حداقل دو مسیر جایگزین برای هر مقصد بحرانی تعریف کند.
• با استفاده از نقشه های GIS و داده های بلادرنگ، مسیرها را از نظر امنیت، سرعت و پایداری ارزیابی کند.
• الگوریتم هایی برای انتخاب خودکار بهترین مسیر در لحظه اجرا داشته باشد.

تجربه برخی کشورها در جنگ های اخیر نشان داده که تاخیر در تعریف مسیرهای جایگزین، منجر به فلج شدن تامین مناطق حساس شده است.

۳. هوشمندسازی تصمیم گیری با استفاده از هوش مصنوعی

در بحران، اطلاعات ناقص یا دیرهنگام بزرگ ترین دشمن تصمیم گیری اند. سیستم های هوش مصنوعی می توانند نقش مکمل و تسریع کننده داشته باشند:

• تحلیل داده های گذشته برای پیش بینی الگوی مصرف در بحران
• تشخیص گلوگاه های لجستیکی پیش از وقوع بحران
• پیشنهاد سناریوهای جایگزین و اولویت های توزیع در لحظه

این ابزارها نه تنها سرعت واکنش را افزایش می دهند بلکه خطای انسانی در تصمیم گیری لحظه ای را به حداقل می رسانند. باید این سامانه ها از اکنون در ساختار لجستیکی کشور پیاده سازی و آزمایش شوند.

۴. مشارکت ناوگان مردمی در شبکه حمل ونقل بحرانی

یکی از ظرفیت های مغفول در زمان بحران، ناوگان مردمی شامل وانت بارها، خودروهای شخصی، موتورسیکلت ها و حتی دوچرخه سوارهاست. در شرایطی که ناوگان رسمی آسیب دیده یا ناکافی است، فعال سازی این ظرفیت می تواند ضریب نفوذ توزیع را به شکل چشم گیری افزایش دهد.

پیشنهاد:

• ایجاد یک سامانه ثبت و آموزش داوطلبان لجستیک مردمی
• استفاده از اپلیکیشن های ساده برای تخصیص ماموریت بر اساس مکان، ظرفیت و اولویت
• طراحی مشوق هایی (مالی یا معنوی) برای مشارکت عمومی

تجربه بحران هایی چون زلزله کرمانشاه یا سیل گلستان نشان داده که مردم آمادگی مشارکت دارند؛ فقط باید آن ها را سامان دهی و هدایت کرد.

۵. تمرین، مانور و شبیه سازی های پیشگیرانه

آمادگی در لحظه بحران، نتیجه ی آموزش و تمرین در دوران صلح است. بدون مانورهای میدانی، تمام سامانه ها، نقشه ها و تصمیمات روی کاغذ باقی خواهند ماند. پیشنهاد می شود:

• برگزاری سالانه مانورهای لجستیکی در مناطق پرریسک
• استفاده از شبیه سازی های نرم افزاری برای ارزیابی پاسخ دهی شبکه حمل ونقل
• مستندسازی و تحلیل نتایج مانورها برای بهبود مستمر فرآیندها

تمرین یعنی یاد گرفتن تصمیم گیری در فشار، و این کلید بقاست.

جمع بندی: به سوی لجستیک ملی مقاوم

جنگ فقط میدان نظامی نیست. جنگ، میدان مدیریت منابع، زمان و تصمیم گیری است. اگر لجستیک کشور را از اکنون با مدل هایی انعطاف پذیر، داده محور، مشارکتی و تمرین دیده بازطراحی کنیم، در روز بحران، دچار غافلگیری نخواهیم شد.

این یادداشت، دعوتی است به تفکر سیستمی و اقدام پیشگیرانه از همه مدیران، پژوهشگران، کارشناسان لجستیک و نهادهای مرتبط

کلیدواژه ها: لجستیک بحران، مدیریت منابع، حمل ونقل زمان جنگ، مشارکت مردمی، مسیر جایگزین، تاب آوری ملی

سید مجتبی معین الدینی / خرداد ۱۴۰۴