روح از نظر انیت

[غلامحسین ابراهیمی دینانی]

ابن سبعین : « ... الروح علی مذهبی هویه هویتها هدف و اروح علی مذهبی انیه انیتها سلف . » (1) وقتی ابن سبعین هویت روح را هویت هدف و انیت آن را انیت سلف می شناسد در واقع به تجرد و عقلانیت روح اشاره می کند و بی درنگ تقدم و سابق بودن آن را بر سایر موجودات نیز مورد تایید قرار می دهد . در عبارتی که قبلا از این عارف نقل کردیم دیدیم که او نفس را تابع " قصد اول" دانسته است . در این عبارت نیز می بینیم که او هویت روح را هویت هدف می شناسد . اکنون اگر توجه داشته باشیم که قصد و هدف در ارتباط با یکدیگر معنی پیدا می کنند به صحت و درستی سخن ابن سبعین اعتراف خواهیم کرد زیرا چنان که دیدیم او نفس را در مرتبه ی روحانیت آن ، هدف دانسته و این هدف را با « قصد اول » که از صفات قدیم به شمار می آید مرتبط شناخته است . به نظر می رسد منظور ابن سبعین از آنچه آن را «قصد اول» خوانده مشیت الهی است . روح نیز در ارتباط با مشیت الهی تحقق پیدا می کند . (2)

***

[یزدانپناه عسکری]

[ روح از نظر انیت یگانه سر منشا و واحد می باشد یعنی در نزد خود و به ذات خود مجرد است اما در هنگامی که هدفی را ایجاد می نماید هویت آن هدف را به خود می گیرد و بعبارت دیگر همه از اویند و آن جزء از روح که در همه است ماهیت همه را به خود گرفته ( همه ایجاد شد ) و روح در قیاس با خود و انانیت خود قدیم و مقدم بر همه و ریشه همه چیز است . و در ادامه باید گفت چنین توضیحی ماهیت مخلوقات و آن جزء از روح را که در مخلوقات است مشخص کرده اما ماهیت خود روح را مشخص ننموده ، پس نمی توان به ماهیت مخلوقات پی برد اما می توان آنها را به روح منتسب کرد و در بررسی از نظر انانیت و ماهیت روح تنها به قدیم بودن اشاره دارد و مشکلی را حل نمی نماید . مثال :

محتسب در نیم شب جائی رسید - در بن دیوار مردی خفته دید

گفت هی مستی، چه خورده ستی؟ بگو - گفت از آن خوردم که هست اندر سبو

گفت آخر در سبو واگو که چیست - گفت از آن که خورده ام، گفت آن خفیست

گفت آنچه خورده ای، خود چیست آن؟ - گفت آن کاندر سبو مخفیست آن

در اینکه « روح نیز در ارتباط با مشیت الهی تحقق پیدا می کند » باید گفت که: روح سلف است سابق به همه.

________________

1 - بد العارف ، ابن سبعین ، تحقیق دکتر جورجی کتوره ، دار الاندلس ، طبع بیروت ، ص 111

2 - دفتر عقل و آیت عشق، جلد سوم، غلامحسین ابراهیمی دینانی، تهران: انتشارات طرح نو چاپ دوم 1389 صفحه 313