انیت صرف

[غلامحسین ابراهیمی دینانی]

در آثار شیخ شهاب الدین سهروردی که از حکمای اشراقی در جهان اسلام به شمار می آید نفس ناطقه ی انسان به عنوان «انیت صرف» مطرح شده که می توان آن را با نفی هر گونه حد یا ماهیت ملازم یا معادل دانست. این فیلسوف اشراقی در برخی موارد نفس ناطقه ی انسان را «طباع تام» او خوانده است. (1)

***

[مولانا]

داد جاروبی به دستم آن نگار - گفت کز دریا برانگیزان غبار

باز آن جاروب را ز آتش بسوخت - گفت کز آتش تو جاروبی برآر

کردم از حیرت سجودی پیش او - گفت بی ساجد سجودی خوش بیار

آه بی ساجد سجودی چون بود - گفت بی چون باشد و بی خارخار

گردنک را پیش کردم گفتمش - ساجدی را سر ببر از ذوالفقار

تیغ تا او بیش زد سر بیش شد - تا برست از گردنم سر صد هزار

من چراغ و هر سرم همچون فتیل - هر طرف اندر گرفته از شرار

شمع ها می ورشد از سرهای من - شرق تا مغرب گرفته از قطار

شرق و مغرب چیست اندر لامکان - گلخنی تاریک و حمامی به کار

ای مزاجت سرد کو تاسه دلت - اندر این گرمابه تا کی این قرار

برشو از گرمابه و گلخن مرو - جامه کن دربنگر آن نقش و نگار

تا ببینی نقش های دلربا - تا ببینی رنگ های لاله زار

چون بدیدی سوی روزن درنگر - کان نگار از عکس روزن شد نگار

شش جهت حمام و روزن لامکان - بر سر روزن جمال شهریار

خاک و آب از عکس او رنگین شده - جان بباریده به ترک و زنگبار

روز رفت و قصه ام کوته نشد - ای شب و روز از حدیثش شرمسار

شاه شمس الدین تبریزی مرا - مست می دارد خمار اندر خمار (2)

***

[یزدانپناه عسکری]

نفی هر گونه حد یا ماهیت با حفظ رشته حیات و مجموعه آگاهی هایی که به ذات خود آگاهند، در لامکان ، به عنوان «انیت صرف» مطرح است.

________________

1 - دفتر عقل و آیت عشق، جلد سوم، غلامحسین ابراهیمی دینانی، تهران: انتشارات طرح نو چاپ دوم 1389 صفحه 295

2 - کلیات دیوان شمس تبریزی ، مولانا جلال الدین محمد بلخی به کوشش دکتر ابوالفتح حکیمیان – تهران: انتشارات پژوهش 1383 غزل 1095 صفحه 475