ابعاد اجتماعی تاب آوری کودکان در زمان جنگ

ابعاد روانی تاب آوری کودکان در زمان جنگ

جنگ، کودکان را با حجم بالایی از استرس، ترس، اضطراب و سوگ مواجه می کند. واکنش های روانی کودکان به جنگ بسته به سن، میزان مواجهه با خشونت و ویژگی های فردی، متفاوت است.

تاب آوری کودکان در زمان جنگ یکی از مهم ترین موضوعات روانشناسی رشد و سلامت اجتماعی است که ابعاد متفاوتی دارد و نقش تعیین کننده ای در آینده فردی و جمعی جوامع آسیب دیده ایفا می کند. جنگ، به عنوان بحرانی ترین تجربه زیستی، کودکان را در معرض تهدیدهای جدی جسمی، روانی و اجتماعی قرار می دهد و بررسی ابعاد مختلف تاب آوری در این شرایط، می تواند راهگشای مداخلات حمایتی و پیشگیرانه باشد.
به گزارش میگنا عفت حیدری روانشناس ااجتماعی و دارنده نشان فرهنگ یار تاب آوری ایراندر ادامه آورده است تاب آوری به معنای توانایی بازگشت به حالت تعادل پس از تجربه بحران، استرس یا آسیب است. در کودکان، این مفهوم به توانایی مقابله با چالش ها، سازگاری با شرایط جدید و حفظ سلامت روانی و عاطفی اشاره دارد. کودکانی که تاب آوری بالاتری دارند، در مواجهه با مشکلات، سریع تر بهبود می یابند، اعتماد به نفس بیشتری پیدا می کنند و مهارت های حل مسئله و اجتماعی قوی تری از خود نشان می دهند. این ویژگی ها به ویژه در شرایط بحرانی مانند جنگ، اهمیت دوچندان می یابد، چرا که کودکان در این موقعیت ها آسیب پذیری بیشتری نسبت به بزرگسالان دارند.

ابعاد روانی تاب آوری کودکان در زمان جنگ

جنگ، کودکان را با حجم بالایی از استرس، ترس، اضطراب و سوگ مواجه می کند. واکنش های روانی کودکان به جنگ بسته به سن، میزان مواجهه با خشونت و ویژگی های فردی، متفاوت است. کودکان خردسال ممکن است دچار پسرفت رشدی، مشکلات خواب و وابستگی بیش از حد به والدین شوند، در حالی که کودکان بزرگ تر و نوجوانان ممکن است علائم افسردگی، پرخاشگری یا کناره گیری اجتماعی را نشان دهند. تاب آوری روانی در این شرایط، به معنای توانایی مدیریت احساسات، حفظ امید و پیدا کردن معنا در شرایط سخت است. حمایت عاطفی خانواده، ایجاد فضای امن و ارتباط موثر با کودک، نقش کلیدی در تقویت این بعد از تاب آوری دارد.

ابعاد اجتماعی تاب آوری کودکان در زمان جنگ

یکی از مهم ترین ابعاد تاب آوری، بعد اجتماعی آن است. کودکان در زمان جنگ، اغلب از جمع دوستان، مدرسه و محیط های حمایتی جدا می شوند و این جدایی می تواند احساس تنهایی و بی پناهی را تشدید کند. ایجاد فرصت برای تعامل با همسالان، حفظ ارتباط با اعضای خانواده، شرکت در فعالیت های گروهی و داوطلبانه، و حتی نقش آفرینی در امور روزمره خانواده، می تواند حس کارآمدی و تعلق را در کودکان تقویت کند. برنامه های حمایتی اجتماعی، مانند مدارس موقت، مراکز بازی و گروه های حمایتی، نقش مهمی در بازسازی شبکه های اجتماعی کودکان دارند.
جنگ نه تنها سلامت روانی، بلکه رشد شناختی و آموزشی کودکان را نیز تهدید می کند. اختلال در آموزش، کاهش تمرکز، افت تحصیلی و تاخیر در رشد مهارت های شناختی از پیامدهای رایج جنگ بر کودکان است.
تاب آوری شناختی به معنای توانایی کودک در یادگیری، حل مسئله و سازگاری با شرایط جدید آموزشی است. حفظ روال روزمره، تشویق به یادگیری از طریق بازی و فعالیت های خلاقانه، و حمایت از ادامه تحصیل حتی در شرایط بحرانی، از راهکارهای تقویت این بعد از تاب آوری است.
در زمان جنگ، ابعاد اجتماعی تاب آوری کودکان به معنای توانایی آنان در حفظ و بازسازی روابط اجتماعی، احساس تعلق و مشارکت در جامعه، و کسب حمایت های محیطی برای مقابله با بحران است. کودکان در معرض جنگ معمولا با تروماهای چندلایه، جدایی از خانواده، مهاجرت اجباری و انزوای اجتماعی روبه رو می شوند که سلامت روان و رشد اجتماعی شان را به شدت تهدید می کند.
ایجاد حس امنیت و پناهگاه، نخستین گام برای تقویت تاب آوری اجتماعی است؛ فضاهای امن مانند مدارس موقت، مراکز بازی و جمع های حمایتی، به کودکان امکان می دهد تا از ترس و اضطراب فاصله بگیرند و روابط خود را با همسالان و بزرگ ترها حفظ کنند.
حضور نهادهای حمایتی، مددکاران اجتماعی و NGOها در کنار خانواده، نقش کلیدی در شناسایی نیازها، آموزش مهارت های مقابله ای و ایجاد شبکه های حمایتی ایفا می کند.
حفظ روال عادی زندگی، حتی در شرایط بحران، از طریق ادامه تحصیل، بازی های گروهی و مشارکت در فعالیت های جمعی، به کودکان حس هدفمندی، امید و آینده نگری می بخشد و ذهن آنان را از فشارهای روانی جنگ منحرف می کند.
آموزش مهارت های ارتباطی، حل مسئله و مدیریت احساسات، به کودکان کمک می کند تا در تعامل با دیگران، اعتمادبه نفس و خودکارآمدی بیشتری پیدا کنند و نقش فعالی در گروه های همسالان و خانواده ایفا نمایند.
تاب آوری اجتماعی کودکان در جنگ زمانی تقویت می شود که جامعه، خانواده و نهادهای حمایتی با همکاری یکدیگر، محیطی پایدار و حمایتگر فراهم آورند تا کودکان بتوانند با وجود آسیب ها، رشد اجتماعی خود را حفظ کرده و به سوی بازسازی روانی و اجتماعی حرکت کنند.


نقش خانواده و جامعه در تقویت تاب آوری کودکان در زمان جنگ

خانواده، نخستین و مهم ترین پناهگاه کودک در زمان جنگ است. والدین با حفظ آرامش، ایجاد فضای امن عاطفی، گوش دادن همدلانه به نگرانی های کودک و محدود کردن مواجهه او با اخبار و تصاویر خشونت آمیز، می توانند تا حد زیادی از آسیب های روانی پیشگیری کنند.
جامعه نیز با ارائه خدمات حمایتی، آموزش والدین و ایجاد زیرساخت های لازم برای مراقبت و آموزش کودکان، نقش مکمل خانواده را ایفا می کند. همکاری بین سازمان های دولتی، غیردولتی و بین المللی برای تامین نیازهای اولیه، ایجاد فضاهای امن و ارائه خدمات روانشناختی تخصصی، از ضرورت های تقویت تاب آوری کودکان در زمان جنگ است[.

راهکارهای عملی برای افزایش تاب آوری کودکان در زمان جنگ

برای افزایش تاب آوری کودکان در شرایط جنگ، اقدامات متعددی پیشنهاد شده است:

- حفظ روال های روزمره مانند خواب، بازی و آموزش
- ایجاد فرصت برای بازی های خلاقانه و ابراز احساسات از طریق هنر و قصه گویی
- تشویق به ارتباط با همسالان و فعالیت های گروهی
- آموزش مهارت های حل مسئله و مدیریت احساسات
- حمایت عاطفی مستمر از سوی والدین و مربیان
- تامین نیازهای اولیه و ایجاد فضای فیزیکی و روانی امن
- مراجعه به متخصصان روانشناسی در صورت مشاهده علائم شدید روانی مانند کابوس های مکرر یا تغییرات رفتاری قابل توجه


تاب آوری کودکان در زمان جنگ، موضوعی چندبعدی و حیاتی است که مستلزم توجه ویژه خانواده، جامعه و سیاستگذاران است. تاب آوری به کودکان کمک می کند تا از بحران ها عبور کنند و زیربنای سلامت روانی و اجتماعی آینده آنها و بازسازی جوامع پس از جنگ را نیز فراهم می آورد. با رویکردی جامع و مبتنی بر شواهد، می توان از رنج های انسانی کاست و امید به آینده ای بهتر را در دل کودکان جنگ زده زنده نگه داشت.