اصل برائت در حقوق کیفری در نگاهی مختصر

اصل برائت:فرض بی گناهی متهم تا زمانی که جرم او اثبات شود.


📚 فصل اول: سیر تاریخی اصل برائت

غرب:

* ریشه در نهضت روشنفکری قرن 18
* ماده 9 اعلامیه حقوق بشر فرانسه 1789
* ماده 11 اعلامیه جهانی حقوق بشر 1948
* ماده 14 میثاق حقوق مدنی و سیاسی 1966

اسلام:

* آیات قرآنی: «لا یکلف الله نفسا...» و «و ما کنا معذبین...»
* روایات نبوی: رفع از امت نسیان، اکراه، جهل...
* قاعده «قبح عقاب بلا بیان» و استصحاب عدمی
* سیره امام علی (ع): عدم مجازات بر اساس تهمت

ایران:

* سابقه دیرینه در فقه و قوانین اسلامی
* اصل 37 قانون اساسی: «اصل برائت است مگر با اثبات جرم»
* قانون آیین دادرسی مدنی و کیفری بر این اصل تاکید دارد



📌 فصل دوم: مبانی، اهداف و فلسفه اصل برائت

1. مبانی عقلی و اخلاقی:

* قبح مجازات بدون بیان قبلی
* اصل عدم (عدم ارتکاب جرم مگر اثبات شود)
2. اهداف:

* حفظ کرامت انسانی
* جلوگیری از ستم قضایی
* ایجاد توازن بین متهم و حکومت


⚖️ فصل سوم: مبانی حقوقی اصل برائت

* اصل 37 قانون اساسی: هیچ کس مجرم شناخته نمی شود مگر در دادگاه صالح
* ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی
* اصل تساوی در برابر قانون (اصل 19)
* لزوم مستدل و موجه بودن حکم کیفری (ماده 214 آیین دادرسی کیفری)



🌿 فصل چهارم: شاخه ها و نتایج اصل برائت

1. اصل اباحه: هر عمل مباح است مگر خلاف آن اثبات شود.
2. اصل صحت: در قراردادها اصل بر صحت است مگر خلافش اثبات شود.
3. اصل آزادی قراردادها
4. اصل تسلیط:هر کس می تواند در مال خود تصرف کند مگر خلاف قانون



🔍 فصل پنجم: آثار اصل برائت در دادرسی کیفری

الف) در مرحله تحقیقات مقدماتی:

* فرض بر بی گناهی متهم
* دادسرا موظف به اثبات جرم است
* تحصیل دلیل باید مشروع باشد
* تفسیر شک به نفع متهم
* حق سکوت متهم
* منع اجبار به اقرار
* لزوم حضور وکیل و مترجم

ب) در مرحله دادرسی:

* حق برخورداری از محاکمه عادلانه
* حق دفاع کامل از خود
* استفاده رایگان از مترجم
* احضار و پرسش از شهود
* تفسیر شک به نفع متهم



🧾 نتیجه گیری

* اصل برائت از اصول بنیادین دادرسی عادلانه است.
* رعایت این اصل ضامن کرامت انسانی و عدالت کیفری است.
* کشورهای مترقی و اسناد بین المللی آن را به عنوان یک قاعده آمره پذیرفته اند.

گردآورنده: عبدالحکیم دیدار

وکیل دادگستری، کارشناسی ارشد حقوق خصوصی