نظریه اقتصاد حفاظتی مشارکتی روستا

روند شتابان تخریب منابع طبیعی در روستاهای ایران و بسیاری از کشورهای در حال توسعه، ریشه در مدل های ناکارآمد اقتصادی دارد. این مدل ها بدون توجه به ظرفیت های اکولوژیک سرزمین، تلاش کرده اند تولید را صرفا از مسیر افزایش فشار بر منابع طبیعی گسترش دهند. نتیجه این الگوها، نابودی منابع آبی، فرسایش شدید خاک، کاهش پوشش گیاهی، گسترش بیابان زایی و در نهایت، مهاجرت گسترده روستاییان به شهرها بوده است. در چنین شرایطی، ضرورت ایجاد یک الگوی نوین اقتصادی که درآمد روستاییان را با حفاظت از منابع طبیعی گره بزند بیش از هر زمان دیگری احساس می شود.

نظریه «اقتصاد حفاظتی مشارکتی» یک الگوی بدیع، خلاقانه و کاملا نوآورانه است که ساختار اقتصاد محلی را بر اساس عملکرد حفاظتی طراحی می کند. در این مدل، درآمد روستاها و خانوارهای روستایی نه بر اساس میزان برداشت و بهره برداری، بلکه بر مبنای میزان مشارکت موثر آن ها در حفاظت و بهبود وضعیت منابع طبیعی پیرامون خود افزایش پیدا می کند. به بیان ساده، هر روستا یک «ذخیره گاه اقتصادی طبیعی» خواهد بود که میزان سود و درآمد آن به عملکرد حفاظتی بستگی دارد.

این نظریه بر سه رکن اصلی استوار است:

1. ایجاد شاخص های کمی و دقیق برای سنجش عملکرد حفاظتی روستاها؛

2. طراحی و پیاده سازی یک نظام اعتباردهی اقتصادی مبتنی بر عملکرد حفاظتی (حساب های حفاظتی روستاها)؛

3. ایجاد بازارهای رسمی و غیررسمی برای محصولات و خدمات حفاظتی، شامل صدور گواهی های حفاظت منابع طبیعی، برندینگ محصولات روستایی با عنوان محصولات اکولوژیک و تعامل با بازارهای جهانی مانند بازار کربن.

نوآوری این نظریه در آن است که رابطه اقتصاد با منابع طبیعی را «معکوس» می کند. در حالی که الگوهای فعلی بهره برداری بیشتر از منابع را مساوی با درآمد بیشتر می دانند (ولو به قیمت نابودی منابع)، این نظریه می گوید: «هرچه منابع سالم تر و غنی تر باشند، درآمد پایدارتر و بیشتر خواهد بود.» اگر منابع تخریب شوند، کاهش درآمد در پی خواهد داشت.

ابزارهایی که در چارچوب این نظریه معرفی می شوند عبارت اند از:

بانک آب روستایی: تبدیل عملکرد مثبت روستاها در احیای آبخوان ها به دارایی های اقتصادی قابل معامله.

طرح دام سبز: مدیریت هوشمند و دقیق تعداد دام متناسب با ظرفیت مرتع و کاهش فشار چرایی.

اکوتوریسم عملکردی: توسعه گردشگری روستایی که بازدیدکنندگان به جای مصرف طبیعت، در عملیات حفاظتی مشارکت کنند.

گواهی حفاظت منابع طبیعی (Conservation Certificates): سند رسمی عملکرد حفاظتی که قابلیت معامله، ضمانت و دریافت تسهیلات دارد.

نظریه اقتصاد حفاظتی مشارکتی به دلیل طراحی علمی دقیق و ارتباط مستقیم با نیازهای واقعی روستاهای ایران، خصوصا مناطق خشک و نیمه خشک نظیر قم و یزد، قابلیت اجرا و گسترش بالایی دارد. اجرای پایلوت این مدل می تواند الگوی جدیدی برای توسعه پایدار روستایی در سطح منطقه و جهان ارائه کند.شاهپور ابراهیمی