بررسی آسیب شناسی سرمایه اجتماعی زباله گردی اتباع بیگانه در شهر تهران

الهه سادات بدری (دکتری جامعه شناسی توسعه و اقتصاد، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز)

ترانه رضوانی (دانشجوی دکتری جامعه شناسی، داشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات)

چکیده

یکی از پدیده های اصلی که خسارت های زیان باری را بر پیکره کشور وارد می کند مقوله زباله گردی به عنوان یک پدیده نوظهور در کلان شهرهای ایران است. زباله گردی در عمل به معنای جستجو در زباله ها و مواد بازیافتی که عمدتا توسط اقشار کم درآمد و فقیر جامعه است. این پدیده مرسوم در هر کشوری پیامدهایی از ابعاد مختلفی را در چه سطح فردی و چه در سطح اجتماعی و بدنبال دارد. این مساله زمانیکه زباله گردی از طرف اتباع بیگانه ای که بدنبال کار در کشور دیگری هستند و عمدتا از راه های مختلفی حاضر به کسب درآمد هستند انجام می شود؛ از لحاظ ساختار اجتماعی پیچیده تر بنظر می رسد. از اینرو تحقیق حاضر بدنبال بررسی آسیب شناسی سرمایه اجتماعی زباله گردی اتباع بیگانه در شهر تهران بوده است. روش تحقیق حاضر، بر اساس هدف از نوع تحقیق کاربردی است و بر اساس نحوه ی گردآوری داده ها از نوع روش توصیفی از شاخه پیمایشی محسوب می شود. داده ها از طریق توزیع پرسشنامه میان 30 نفر از خبرگان شهرداری منطقه 11 و 12 تهران گردآوری شد و با استفاده از نرم افزارهای Spss و اسمارت PLS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج تحلیل ها در مجموع نشان داد

مقدمه و بیان مساله

مقوله سرمایه اجتماعی ابتدا به شکل نظری و سپس در ابعاد عملیاتی مفهومی است که به شدت مورد توجه پژوهشگران و نیز دست اندرکاران حوزه اجتماعی در هر کشوری مطرح گشته است (فیلد، 2016؛ لی، 2015؛ سون، 2020؛ اوترو و همکاران، 2021). سرمایه اجتماعی متغیری چند وجهی که برای اهداف بسیاری در علوم مختلف قابل استفاده است و ارتباط نزدیکی با ساختارهای قدرت و نابرابری اجتماعی دارد (آلکو و همکاران، 2022). با توجه به کثرت دیدگاه ها در این زمینه صاحبنظران این حوزه به تعریفی دقیق و واحد اجماع نرسیده اند (لیندان و همکاران، 2019). در مقابل نظریه اقتصادی سنتی مقوله روابط اجتماعی را تقریبا بطور کامل نادیده می گیرد، نظریه های جدید اقتصادی بر نفی خودخواهی تاکید می کنند و بنابراین بسیاری از انتخاب های غیرمنطقی قابل پیش بینی را تبیین می کنند (رابینسون، 2023). در تعبیر نوین سرمایه اجتماعی بعنوان یک منبع حیاتی تعریف شده که در آن افراد فقیر برای کسب درآمد تلاش می کنند. در حالی که ساکنان ثروتمند می توانند خدمات رسمی بهداشتی، آموزش، بیمه و تحرک را خریداری کنند که محله های سالم را ایجاد و حفظ می کند، ساکنان آسیب پذیر برای برآوردن نیازهای اقتصادی و اجتماعی خود تا حد زیادی به همکاری متقابل متکی هستند (وسلوو، 2023). علاوه بر این، سرمایه اجتماعی یک منبع ضروری برای شکل گیری تاب آوری انسانی و ایجاد ترتیبات اشتراک ریسک در مواجهه با خطرات و شوک های محیطی است (اوستس و همکاران، 2018). سرمایه اجتماعی در توسعه محلی نقش دارد و بخشی ذاتی از فرهنگ شهری را تشکیل می دهد (گالاسو، 2018). اعتماد، تعامل و تعامل اجتماعی برخی از عناصر اصلی تشکیل دهنده سرمایه اجتماعی نوین را شکل می دهند (پیارو و همکاران، 2019). فرض بر این است که سرمایه اجتماعی همچنین نقش محوری در افزایش دانش و آگاهی افراد به طرق مختلف ایفا می کند که می تواند بر عملکرد انسان تاثیر بگذارد (کائور و همکاران، 2019). در تحقیقات معاصر در مورد سرمایه اجتماعی، تز غالب این است که توسعه آن به لطف اعتماد به شبکه های روابط امکان پذیر است (واجچسوسکاف 2023). سرمایه اجتماعی بعنوان یک منبع حیاتی برای افراد، گروه ها و جامعه که نقش روان کننده در انجام کارها را بصورت ساده تر را ایفا می کند. با رونق سرمایه اجتماعی افراد در هر جامعه ای می توانند در کنار کار کردن به مزایای روابط اجتماعی دسترسی داشته باشند. سرمایه اجتماعی به اقتصادهای مدرن این امکان را می دهد که کارآمد عمل کنند. امروزه جامعه، اقتصاد، نهادها و نظام سیاسی مدرن بدون سرمایه اجتماعی نمی تواند وجود داشته باشد. از طرفی امروزه در شهر تهران گروه های آسیب دیده زیادی ناشی از تحولات اقتصادی، اجتماعی به وجود آمده اند که بعضا در پژوهش ها به آنها پرداخته شده است. اما گروه های آسیب دیدهای هم وجود دارند که در نتیجه ورود قانونی یا غیرقانونی اتباع بیگانه بخصوص اتباع افغانی در شهر تهران به وجود آمده اند و از حیات اجتماعی شهر دور افتاده اند. این گروه که بیشتر حول معضل زباله تعریف می شوند تا کنون کمتر مورد توجه مطالعات حوزه آسیب شناسی اجتماعی و پژوهش های شهری قرار گرفته- اند، موسوم به گروه های زباله گرد هستند. امروزه بیشتر شهرها به ویژه شهرهای پرجمعیت کشور با پدیدهی رو به گسترشی تحت عنوان "زباله گردی" مواجه هستند که به معنای جمع آوری ضایعات قابل فروش به وسیله افراد کم درآمد و فقیر جامعه است. تحقیقات این حوزه در داخل کشور عمدتا به مشکلات زیست محیطی تمرکز کرده اند زباله گردی یکی از معضلات و عوارض شهرنشینی است که پیامدهای اجتماعی بسیاری دارد. درچند سال اخیر تحت تاثیر تحریم های نظام سلطه و همچنین با شیوع کرونا و آسیب دیدن بسیاری از کسب و کارها، اقتصاد کشور ما را به شدت بیمار و نحیف ساخته، تداوم وضعیت بد اقتصادی باعث شکاف طبقاتی عمیقی بین طبقات جامعه شده بطوری که طبقات متوسطه گذشته به طبقات فقیر جامعه نزدیکتر شده اند و طبقات فقر نیز وضعیت بغرنج تری نسبت به گذشته پیدا کرده اند. در چنین شرایطی بوجود آمدن پدیده ی همچون زباله گردی اجتناب ناپذیر است و این واقعیت را باید پذیرفت. از این رو با تمام احترامی که باید به نظم شهری، حقوق شهروندی قائل شد با چنین اقشاری به دیده رافت، عطوفت و مهربانی برخورد شود تا از این پیچ تاریخی و اقتصادی به درستی عبور کنیم چرا که ایرانیان از دیرباز طالب بازار بی رونق بوده اند. مسائل اجتماعی ناشی از زباله گردی به طور خاص زمانی رویت پذیرتر می شوند که به مراکز اصلی فعالیت این گروه مراجعه شود. یکی از مهمترین این مراکز شهر تهران است. قشری که می توان از آنها به عنوان هوموساکرهای جدید شهری یاد کرد. چنین بخش غیررسمی بزرگی با جمعیت وسیعی که در آن درگیر هستند به مسائل اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی زیادی دچار است، که مطالعه دقیق آن ضرورت این تحقیق را نشان می دهد. از این رو هدف اصلی این پژوهش، بررسی آسیب شناسی سرمایه اجتماعی زباله گردی اتباع بیگانه در شهر تهران است.

ادبیات تحقیق

پیشینه داخلی:

📷 نعمتی جوزقانی و ریاحی (1402) تحقیقی با عنوان سنجش شاخص های امنیت اقتصادی-اجتماعی در نواحی روستاهای مرزی (مورد مطالعه: شهرستان تایباد) انجام دادند که نتایج این تحقیق نشان میدهد که، شاخص اقتصادی با ضریب 2.12 و شاخص اجتماعی با ضریب 2.96 بوده است. در این بین مولفه اشتغال با میانگین 2.65 در شاخص اقتصادی و مولفه تعلق مکانی با میانگین3.56 در شاخص اجتماعی بالاتر از سایر مولفه ها بوده است همچنین در بین روستاهای مورد مطالعه روستای محسن آباد در بالاترین وضعیت و روستای قومی در پایین ترین وضعیت امنیتی قرار دارند.

📷 احمدی (1402) تحقیقی با عنوان زمینه ها و پیامدهای زباله گردی: مطالعه درباره زباله گردی کودکان در شهر تهران و حومه انجام داد که یافته ها نشان می دهد سه زمینه اقتصادی همچون فقر و اقتصاد زباله؛ اجتماعی-فرهنگی در قالب زمینه های خانوادگی و شبکه های اجتماعی و زمینه سیاستی همچون قوانین و شیوه های مدیریت زباله منجر به زباله گردی کودکان شده است. زباله گردها کار در قالب شبکه های اجتماعی همچون شبکه های خانوادگی شان انجام می دهند. مناسبات کاری آن ها استثمارگونه است و شرایط کار و زندگی شان زمینه های آسیب پذیری آنان را فراهم و در اجتماعی شدن موثر آنان اختلال به وجود آورده است. حذف زباله گردی کودکان در تهران مستلزم مجموعه از مداخلات سیاستی در کشور افغانستان و مدیریت جمع آوری زباله ها در شهر تهران است که همین منظور پیشنهادهایی ارائه شده است.

📷 کرد و جعفری (1402) تحقیقی با عنوان بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر عقاید قالبی (مطالعه موردی : دانشگاه گیلان) انجام دادند که یافته ها نشان داده است که بین حمایت اجتماعی، مشارکت اجتماعی، همکاری، اعتماد، اثرگذاری و ارزش زندگی با عقاید قالبی دانشجویان نسبت به مهاجران افغانی رابطه معناداری وجود دارد. همچنین میزان عقاید قالبی دانشجویان در مردان نسبت به زنان و همچنین در دانشجویان دوره کارشناسی نسبت به دوره های تحصیلات تکمیلی بیشتر گزارش شده است. به طور کلی می توان نتیجه گرفت که شاخص سرمایه اجتماعی نقش مهمی در کاهش عقاید قالبی دانشجویان نسبت به مهاجران افغانی دارد. سرمایه اجتماعی با کاهش گرایش به نژاد پرستی و نگرش های کلیشه ای، زمینه تسریع روند توسعه فرهنگی جوامع را فراهم می کند.

📷 نارنجی و همکاران (1401) تحقیقی با عنوان بررسی عوامل موثر بر تغییرات پدیده زباله گردی با نگاه بر بافت مناطق ۱۳ گانه مشهد انجام دادند که نتایج پژوهش بیان گر تعامل و رابطه میان عوامل اقتصادی و اجتماعی و افزایش آسیب های اجتماعی ازجمله زباله گردی می باشد. عمدتا این افراد به دلیل دافعه هایی همچون فقدان مهارت و تحصیلات ، فقدان آموزش کافی و مناسب ،طلاق ،اعتیاد،سوء سابقه ،بیکاری فصلی ،از دست دادن شغل قبلی ، فقدان شغل مناسب و...این گروه ها به ناچار به سمت آسیب های اجتماعی همچون زباله گردی روی می آورند.

📷 یوسفی و همکاران (1401) تحقیقی با عنوان زباله گردی ؛ آسیب ها و راهکارهای مقابله ای انجام دادند که هدف این پژوهش شناسایی آسیب های زباله گردی و شناسایی راهکار برای مبارزه با این پدیده اجتماعی می باشد، روش تحقیق کتابخانه ای و میدانی و همچنین مصاحبه با افراد زباله گرد و مسئولین و متولیان مربوطه بوده است و نتایج حاصل توسط نرم افزار مکس کیودا تحلیل شده است . در نهایت نتیجه ای که برای مبارزه با این آسیب اجتماعی حاصل شد تقویت زیرساختهای خدمات شهری از قبیل جمع آوری به موقع زباله ها،استفاده از سطل زباله هوشمند و مهمترین مسئله ایجاد انگیزه و همچنین آموزش شهروندان در جهت تفکیک زباله در مبدا و استفاده از اپلیکیشن هایی که در این زمینه فعالیت دارند، می باشد.

📷 اکبری و همکاران (1401) تحقیقی با عنوان بررسی رابطه حکومت داری الکترونیک با اعتماد شهروندان (مطالعه موردی وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی) انجام دادند که سعی شده است که رابطه حکومت داری الکترنیک با اعتماد شهروندان در یک نهاد مهمی چون وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی افغانستان که خود ترویج کننده حکومت داری الکترونیک به حساب می آید، مورد بررسی قرار گیرد. تعداد کارمندان مرکزی این وزارت ۷۰۰ نفربوده که بر اساس جدول مورگان نمونه گیری شده و نمونه آماری تحقیق حاضر ۲۵۰ نفر تعیین گردید. پس از توزیع پرسش نامه بین کارمندان این نهاد، به تعداد ۲۶۰ پرسش نامه مورد تحلیل آماری قرار گرفته است. در نهایت دیده شد که امروزه پیاده سازی حکومت داری الکترونیک بر افزایش میزان اعتماد عمومی در کشور نقش بسزایی داشته است.

📷 داغستانی و همکاران (1401) تحقیقی با عنوان واسنجی رابطه سرمایه اجتماعی و احساس امنیت مهاجران افغان در فضاهای پیراکلانشهری (مورد: کلانشهر مشهد) انجام دادند که نتایج بررسی برازش مدل های اندازه گیری در مقدار ضرایب آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی برای تمامی متغیرهای (سرمایه اجتماعی و احساس امنیت مهاجران افغان) بیشتر از ۷/۰ و مقدار واریانس استخراج شده بیش از ۵/۰ به دست آمده و موردقبول می باشد و در آزمون روایی واگرا، در تمامی متغیرها از روایی واگرای مطلوبی برخوردار هستند. نتایج مدل های ساختاری با توجه به مقادیر به دست آمده از ضریب تعیین (سرمایه ساختاری با ۵۵۹/۰ بیشترین و سرمایه شناختی با ۲۰۹/۰ کمترین) نشانگر روابط مستقیم در حد متوسط در بین شاخص ها می باشد. سایر نتایج نشان داد کلیه وزن های مدل بیرونی ترکیبی به جز در مورد (امنیت فکری از متغیر احساس امنیت) در سطح ۹۹ درصد اطمینان معنادار است. درنهایت در بررسی مسیر گرافیکی احساس امنیت بر مبنای ابعاد سرمایه اجتماعی (شناختی، ارتباطی و ساختاری)، بعد ساختاری (581/0) بیشترین اثرگذاری را نشان می­دهد.

📷 قربانی و همکاران (1401) تحقیقی با عنوان سنجش تاثیر ساختاری شاخص های حکمرانی برایجاد بحران های اجتماعی، با تاکید بر فساد اداری. مورد مطالعه شهرستان شهرکرد انجام دادند که یافته های حاصل از سنجش روابط ساختاری و ضرایب مسیر نشان داد که حکمرانی متاثر از فساد می تواند با تضعیف 6 شاخص، مشارکت گرایی، شنیدن صدای مردم، توسعه گرایی، شفافیت و پاسخ گویی، عدالت محوری و قانون گرایی، و گردش نخبگان به بحران اجتماعی منجر شود. اما فرضیه تاثیر مقبولیت و مشروعیت بر ایجاد بحران اجتماعی در جامعه مورد مطالعه تایید نگردید.

📷 ایثاری و شجاعی زند (1399) تحقیقی با عنوان سیاست های شهری و زیست غیررسمی زباله گردی در تهران انجام دادند که پژوهش حاضر با هدف واکاوی مناسبات میان سیاست­های شهری و زیست غیررسمی زباله گردی در شهر تهران انجام شده است. روش این پژوهش مطالعه موردی است و از مشاهده و مصاحبه نیمه­ساختاریافته در کنار تحلیل اسناد استفاده شده است. نتایج نشان می­دهد سیاست های شهری در بخش بازنمایی فضای شهری بر محوریت گفتمان­های توسعه، مدرنیستی، زیباسازی و بهبود انتظام بصری قرار دارد. همچنین بازنمایی زیست زباله­گردی براساس دو الگوی جرم­انگارانه و آسیب­شناختی صورت می­گیرد. در زمینه کردارهای فضایی، سیاست­های سازماندهی در قالب سیاست­های انضباط­بخشی و حذفی عمل می­کند. سیاست­های انضباط بخشی شامل سیاست زمان­مندی، مکان­مندی، گزینش- نظارت و بهنجارسازی است. این سیاست­ها از خلال حاکمیت مرزی و حرکت مداوم حکمروایی شهری میان عرصه رسمی و غیررسمی عمل می­کند و در صورت تخطی زباله­گردها به سیاست­های تنبیهی تغییر جهت می دهد. سیاست­های حذفی نیز در هنگام ائتلاف میان سازمان­های درگیر در حکمروایی شهری و نیز در مواقع شکست ائتلاف میان بخش عمومی و خصوصی رخ می­دهد.

📷 چلاوه و احمدی (1398) تحقیقی با عنوان تحلیلی بر تاثیر سرمایه اجتماعی در مدیریت پسماند انجام داد که این مقاله با هدف تحلیل تاثیر سرمایه اجتماعی بر مدیریت پسماند شهر تهران به ویژه اجرای طرح تفکیک در مبدا انجام شد. روش مطالعه اسنادی- کتابخانه ای و مبتنی بر تحلیل داده های آماری و مطالعات انجام شده بود. بررسی وضعیت آمار شهر تهران نشان دهنده افزایش حجم پسماند طی سالهای گذشته می باشد. با وجود اجرای طرح تفکیک پسماند، بخش عمده پسماندهای خشک از طریق عوامل زباله گرد جمع آوری می شود که به معنی عدم تفکیک در مبدا و عدم مشارکت کافی شهروندان است. سرمایه اجتماعی و مولفه های آن( اعتماد ، هنجار جمعی و شبکه اجتماعی) می توانند در ارتقا مشارکت شهروندان نقش مهمی داشته باشند. با توجه به شرایط اجتماعی، فرهنگی و جمعیتی شهر تهران، باید زمینه های ایجاد و تقویت اعتماد به ویژه اعتماد نهادی و هنجارهای اجتماعی منتج به رفتار زیست محیطی فراهم شود. همچنین تدوین یک مکانیسم آموزشی موثر به منظور آشنایی با قانون مدیریت پسماند در قالب آموزش های مدنی و ارتقا شبکه های اجتماعی رسمی( برون گروهی) ضروری است.

حاتمی نژاد و همکاران (1395) تحقیقی با عنوان سنجش کیفیت زندگی مهاجران افغان مقیم ایران با رویکرد ذهنی (مطالعه موردی: روستای فیروزآباد) انجام دادند که نتایج نشان داد برای بهبود کیفیت زندگی مهاجران در سطح روستای فیروزآباد شهرستان ری برنامه ریزی در شاخص های اجتماعی و اقتصادی بسیار تاثیرگذار است.

📷 غلامی و فلاحتی (1398) تحقیقی با عنوان مدل سازی ساختاری تحرک اجتماعی بین نسلی مهاجرین افغانستانی (مطالعه موردی: شهر کاشان) انجام دادند ک نتایج حاصل از آزمون T نشانگر معنی دار بودن شاخص های تقدیرگرایی، اعتماد اجتماعی و سرمایه فرهنگی در تحرک اجتماعی می باشد. تحلیل یافته های منتج از مدل سازی معادلات ساختاری بیانگر این است که از بین شاخص های موردسنجش، شاخص سرمایه فرهنگی ذهنی اکتسابی بیشترین بار عاملی را با وزن 0.98 در رتبه اول به خود اختصاص داده است. عامل سرمایه فرهنگی ذهنی پس از ذهنی اکتسابی با بار عاملی 0.85 در رتبه دوم قرارگرفته است. عامل های سرمایه فرهنگی عینی، تقدیرگرایی و اعتماد اجتماعی نیز با بارهای عاملی 0.82، 0.26- و 0.22- در مرتبه های بعدی قرارگرفته اند.

📷 زاهدی و همکاران (1392) تحقیقی با عنوان رابطه میزان سرمایه اجتماعی با احساس امنیت اجتماعی؛ مطالعه موردی: مهاجران افغان ساکن شهر تهران انجام دادند که نتایج پژوهش نشان داد که پاسخگویان از میزان احساس امنیت اجتماعی و سرمایه اجتماعی متوسطی برخوردارند و میان میزان احساس امنیت -اجتماعی مهاجران افغانی و میزان سرمایه اجتماعی آنها رابطه ی معنادار و مستقیم وجود دارد و وجود رابطه میان اعتماد اجتماعی و هنجارهای همیاری به عنوان دو بعد از سرمایه اجتماعی، با احساس امنیت اجتماعی نیز اثبات گردید که موید نظریه ی پوتنام و کاکس در این زمینه است.

📷 زاهدی اصل و طارازاری (1392) تحقیقی با عنوان رابطه میزان سرمایه اجتماعی با احساس امنیت اجتماعی مطالعه موردی: مهاجران افغان ساکن شهر تهران انجام دادند که نتایج پژوهش نشان داد که پاسخگویان از میزان احساس امنیت اجتماعی و سرمایه اجتماعی متوسطی برخوردارند و میان میزان احساس امنیت ­اجتماعی مهاجران افغانی و میزان سرمایه اجتماعی آنها رابطه معنادار و مستقیم وجود دارد و وجود رابطه میان اعتماد اجتماعی و هنجارهای همیاری به عنوان دو بعد از سرمایه اجتماعی، با احساس امنیت اجتماعی نیز اثبات گردید که موید نظریه­ پوتنام و کاکس در این زمینه است.

📷 اکبری و همکاران (1390) پایان نامه ای با عنوان بررسی سرمایه اجتماعی مهاجرین افغانستانی( مطالعه موردی: مهاجرین افغانستانی ساکن شهر اصفهان) انجام دادند که نتایج بدست آمده از تجزیه و تحلیل ها نشان می دهند که ابعادی از سرمایه اجتماعی که وضیعت مناسبتری دارند، شاخص-هایی هستند که بیشتر با جامعه سنتی مهاجران در ارتباطند. و شاخص هایی که با زندگی مدرن رابطه ی بیشتری دارند در وضعیت نامطلوبتری قرار دارند. میزان اعتماد درون گروهی این مهاجران بالا و بر عکس اعتماد برون گروهی آنها پائین است. علاوه بر آن مشارکت مهاجران افغان در شبکه ها و روابط درون گروهی بالا و مشارکت اجتماعی آنها در جامعه گسترده تر بسیار محدود و در سطح پائینی بوده که نشان از عدم پیوستگی این مهاجران با جامعه مقصد دارد.

تحقیقات خارجی:

📷 سینگ و همکاران (2023) تحقیقی با عنوان اقتصاد غیررسمی شهری و آسیب پذیری جمع کنندگان زباله خانگی: موردی از چاندیگر، هند انجام دادند که این مطالعه شرایط کاری ناایمن، شرایط بهداشتی افتضاح و شرایط زندگی ناخوشایند جمع آوران زباله را به همراه تحرک آموزشی به سمت بالا و عدم تحرک شغلی رو به بالا نشان می دهد. این تجزیه و تحلیل یک مورد کلاسیک از شکست بازار و دولت در ارائه رفاه اقتصادی بهینه به جمع کنندگان زباله را حتی در مورد شهری با برنامه ریزی خوب و بسیار شهری مانند Chandigarh هند ارائه می کند و مداخله سیاست عمومی فوری را می طلبد.

📷 اونسمو و همکاران (2023) تحقیقی با عنوان بررسی وضعیت اجتماعی-اقتصادی، چالش ها و نقش جمع کننده های زباله در سیستم مدیریت زباله جامد شهر آروشا: بینشی در مورد مشارکت آنها در شهرهای تانزانیا انجام دادند که کار آنها به افزایش طول عمر محل های دفن زباله، حفظ منابع و حفاظت از محیط زیست کمک می کند. با این حال، آنها با چالش هایی مانند درآمد کم، کمبود مواد و مسائل بهداشتی مانند صدمات، آزار و اذیت و قیمت پایین مواد مواجه هستند. رسمی سازی و ادغام جمع کننده های زباله در سیستم مدیریت زباله جامد شهر می تواند انتشار گازهای گلخانه ای را کاهش دهد و مدلی پایدار و معنادار برای مدیریت زباله و کاهش تغییرات آب و هوایی در آروشا ارائه کند. این مطالعه بر اهمیت به رسمیت شناختن و حمایت از نقش جمع کننده زباله در دستیابی به مدیریت زباله پایدار و یک شهر هوشمند با آب و هوا تاکید می کند.

📷 ایندیان و همکاران (2023) تحقیقی با عنوان بهبود تاب آوری شهری از طریق ادغام رسمی جمع کننده های زباله در مدیریت زباله های جامد اردن انجام دادند که هدف اصلی این پروژه بررسی وضعیت جمع آوران زباله در سراسر جهان و تجزیه و تحلیل وضعیت بخش غیررسمی مدیریت زباله جامد در اردن است. این مطالعه با روش های مختلف از جمله نظرسنجی و مرور میز انجام شد. این شامل مطالعه رفتار آنها، مکان هایی که در آن کار می کنند، انواع موادی که جمع آوری می کنند، روش جمع آوری و موارد دیگر بود. پس از این تحلیل، تمرکز بر یافتن مناسب ترین روش برای ادغام این بخش با دولت به شکل رسمی بود که بتواند به نفع خود پسماندها، دولت و کل وضعیت زباله جامد کشور باشد. بر اساس نتایج مطالعه ما، توصیه هایی برای وضعیت جمع کنندگان زباله در اردن ارائه شد.

📷 مالدونادو و همکاران (2022) تحقیقی با عنوان موانع و فرصت ها برای جمع آوران زباله در سیاست مدیریت زباله جامد در کلمبیا انجام دادند که این مطالعه از اطلاعات دو منبع اصلی استفاده می کند. ابتدا، داده های اولیه از یک نظرسنجی از جمع کننده های زباله فردی و سازمان های جمع کننده زباله در سطح ملی در نظر گرفته شد. منبع دوم تجزیه و تحلیل اطلاعات از کارگاه های آموزشی با رهبران جمع کننده زباله بود. یافته ها، نتیجه گیری ها و توصیه های پژوهش، موانع و فرصت هایی را برای جمع آوران زباله، سازمان های آنها و رسمی سازی آنها جمع آوری می کند. امید است که این یافته ها برای هدایت مطالعات مشابه در سایر کشورهای در حال توسعه با شرایط مشابه برای جمع کننده زباله مورد استفاده قرار گیرد.

📷 جویس و همکاران (2022) تحقیقی با عنوان آسیب پذیری، خطرات و مقابله: مطالعه موردی زنان جمع کننده زباله خیابانی در Mashaeng، ایالت آزاد، آفریقای جنوبی انجام دادند که این مطالعه اطلاعات را از طریق مصاحبه های فردی نیمه ساختاریافته به دست آورد. داده های حاصل از مصاحبه ها با استفاده از تحلیل موضوعی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های مطالعه نشان داد که جمع آوران زباله خیابانی در زمینه کار خود در معرض خطراتی قرار دارند. علاوه بر این، آنها فاقد مهارت ها و آموزش هایی هستند که آنها را قادر می سازد تا شغل بهتری را تضمین کنند. نویسندگان توصیه می کنند که سیاست اجتماعی متحول کننده به نفع جمع کنندگان زباله تدوین شود. علاوه بر این، رویکردهای مبتنی بر جامعه که از شمول اجتماعی جمع کنندگان زباله های خیابانی اطمینان می دهد باید در اولویت قرار گیرد.

📷 اولوریا و همکاران (2022) تحقیقی با عنوان "دیدگاه جمع آوری زباله در مورد کارشان: انگیزه ها و چالش ها در یک شهر در یک کشور در حال توسعه" انجام دادند که این مطالعه به این نتیجه رسید که برای کلکسیونرهای شهر برزیل، محرک اصلی برای انجام فعالیت های حرفه ای آنها، درآمدزایی است و به دنبال آن همکاری برای ایجاد تاثیر مثبت بر محیط زیست است. و به عنوان چالش اصلی، عدم تفکیک و به دنبال آن دفع نامناسب زباله، که کیفیت مواد و سلامت کلکتورها را به خطر می اندازد.

📷 نژادیبی و همکاران (2021) تحقیقی با عنوان رویکرد ترکیبی به ارزیابی آسیب پذیری و کیفیت زندگی در جمع آوری زباله در نیجریه شهری انجام دادند که این مقاله شاخص های اجتماعی غالب مربوط به رفتگران آبا، برداشت جمع کنندگان زباله و انتظارات کیفیت زندگی، و نتایج بالقوه برآورده کردن انتظارات کیفیت زندگی جمع کنندگان زباله در منطقه را شناسایی می کند. همچنین آسیب پذیری انتخاب کنندگان را به چهار سطح افزایش بزرگی طبقه بندی می کند. با توجه به اینکه پویایی اجتماعی آفریقا همیشه یا اغلب، به طور کامل یا جزئی، در ارقام بیان نمی شود، این مقاله بر نیاز به استفاده از روش های تحقیق قوم نگاری و کیفی در ارزیابی کیفیت زندگی و رفاه در سیستم بازیافت زباله غیررسمی تاکید می کند. همچنین استدلال می کند که ادغام ارزیابی های کیفیت زندگی در تصمیم گیری عمومی و سیاست های اجتماعی در نیجریه کمک قابل توجهی به تحقق برخی از اهداف توسعه هزاره (MDGs) خواهد کرد و در عین حال نتایج معیشت شهری پایدار را نیز به همراه خواهد داشت.

📷 آزامدن و همکاران (2022) تحقیقی با عنوان تاثیرات کووید-19 بر جمع آوران زباله سازمان یافته در شهرداری های منتخب در ایالت سائوپائولو انجام دادند که جمع آوران زباله سازمان یافته خدمات جمع آوری انتخابی، تعامل با سطوح مختلف دولت در شرایط همکاری و درگیری، با اقدامات جمعی مکرر که به دنبال بهبود هستند، ارائه می کنند. تحقیقات کتابشناختی و استفاده از پرسشنامه ها از تعاملات جمع کننده های زباله، نشان دادن مشکلات ساختاری و سیستمی، برجسته کردن مطالبات آنها به عنوان یک جنبش اجتماعی خبر می دهد.

تجزیه و تحلیل

بخش اول: یافته های حاصل از مطالعه منابع و کتب

این مطالعه کیفی در سطح شهر تهران انجام شد و 30 نفر از اساتید و خبرگان به روش نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از مصاحبه انفرادی نیمه ساختاریافته استفاده شد. به منظور تحلیل داده ها از روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد قراردادی استفاده شد. روش پژوهش حاضر، توصیفی تحلیلی از نوع تحلیل محتواست. تحلیل محتوی روشی است که به هر گونه فن نظام یافته و عینی برای استخراج ویژگی های پیام دلالت می کند.

گام نخست: تنظیم سوال پژوهش؛ در این گام به عنوان نخستین مرحله مطالعه فراترکیب، ابتدا پرسا یا پرس های مبنایی تنظیم میشود. جهت پاسخگویی به پرسش تحقیق در این متد پارامترهایی از جمله؛ چیستی کار؟ جامعه مورد مطالعه؟ محدودیت زمانی؟ و در نهایت اگونگی روش مطرح است که برای درستی روند روش فراترکیب و تکمیل پژوه لازم است به آنها پاسخ مناساب داده شود. در نگاره زیر پرسش های پژوهش به همراه پارامترهای مورد بررسی مشخص شده است.

گام دوم: بررسی سیتماتیک آثار؛ در این گام، تمامی متون و مقالات مرتبط با سوال واژه مورد بررسی قرار گرفت. پژوه های واجد شرایط برای ورود به تحلیل فراترکیب انتخاب شدند در مطالعات فراترکیب برای گردآوری داده های پژوهش، داده های ثانویه انجام شاده با متد کیفی در حوزه موضوع تحقیق مورد استفاده قرار می گیرد. از اینرو، جامعه آماری این پژوه شامل کلیه تحقیق های انجام شده در حوزه موضوع مورد بررسی است. جستجوی نظام مند منابع بر اساس کلید واژه مطالعه جامعه شناختی آسیب شناسی سرمایه اجتماعی زباله گردی با رویکرد تطبیقی در پایگاه های علمی داخلی و خارجی انجام پذیرفت. انتخاب متنوع کلیدواژه برای بازیابی بیشتر منابع انجام شد. بر اساس جستجوی گسترده در پایگاه های علمی داخلی و خارجی اشاره شده با توجه به نو بودن ماهیت پژوهش تعداد 30 مدرک برای تحلیل فراترکیب موضوع با رویکرد تطبیقی بازیابی و ذخیره شدند. در پژوه کیفی، حجم نمونه بر اساس انتظار محقق تا زمان رسیدن به اشباع نظری ادامه دارد. در این شکل از مطالعه، رسیدن به اندازه نمونه 20 مقاله و کمتر هم عادی است. اما چنانچه نمونه بدست آمده دقیق و بصورت سیتماتیک با رعایت اصول و معیار مطالعات کیفی انتخاب و بررسی شوند، یقینن تمامی اطلاعاتی را که محقق در پی آن است، را پوشش می دهد (گوبا و لینکن، 1991).

گام سوم: انتخاب مقالات مناسب؛ در این مرحله محقق باید کیفیت منابع ذخیره شده بر اساس کلیدواژه های انتخابی جامع و مانع در پایگاه های علمی را ارزیابی کند. هدف از این مرحله در فرایند مطالعه فراترکیب که گام مهمی نیز به حساب می آید، حذف مطالعات با اعتبار کم میباشد.

نگاره زیر الگوریتم انتخاب مدارک و فرایند پالایش منابع ذخیره شده و انتخاب نهایی آنها را نشان میدهد.

گام چهارم: استخراج اطلاعات متون؛ در این مرحله از روش فرامطالعه ای کیفی(فراترکیب)؛ محقق باید باتوجه به ماهیت موضوع و منابع گردآوری شده به انتخاب یکی از نه متد این روش اقدام نمایاد. در این تحقیق، از تحلیل محتوی به عنوان متد مورد استفاده برای استخراج اطلاعات از منابع نهایی، بهره برده شده است.

بخش دوم: یافته های حاصل از مصاحبه با خبرگان

در بخش دوم از تحلیل کمی؛ سازه های اولیه که از طریق مطالعه منابع و متون استخراج شده اند در اختیار خبرگان قرار داده شدند تا خبره نظر خود را مشخص سازد. به منظور شناسایی ابعاد و شاخصهای تحقیق، به جمع آوری نتایج حاصل از مصاحبهها در بخش کیفی تحقیق پرداخته شده است. بدین منظور با 30 نفر مصاحبه (تسهیلگران و افراد نمونه) نیمه سازمان یافته و به صورت هدفمند انجام گرفت سپس به تحلیل محتوای مصاحبهها پرداخته شده است. در این مرحله ابتدا مولفههای فرعی استخراج و سپس ابعاد اصلی استخراج و مولفههای مشابه تبدیل به یک مولفه کلی تر شدند، پس از دسته بندی مولفهها و قراردادن هر یک، زیر موضوع مربوط به خود، مولفههای یک موضوع مشترک در مصاحبهها با یکدیگر مقایسه و موردبررسی قرار گرفت و مولفههای اصلی و زیرمجموعه هرکدام مشخص شد. در ادامه یافتههای حاصل از تحلیل مصاحبهها بر اساس سوالات بخش کیفی پژوهش آورده شده است.

در پایان نامه کیفی هدف، درک پدیده ها از نقطه نظر مشارکت کنندگان و در بستر نهادی و اجتماعی خاص آن ها است که این هدف هنگام کمی سازی یافته ها نادیده گرفته می شود. پایان نامه کیفی می تواند اثبات گرایی، تفسیری یا انتقادی باشد. پایان نامه کیفی به جای اندازه گیری و ارزیابی پدیده سازمان، با معنای آن سروکار دارد. فرایندهای تحقیق کیفی فرض می گیرند که واقعیت های سازمانی مشخص و مسلم نیستند، بلکه حاصل فرافکنی تصور انسانی هستند. کسانی که تحقیقات کیفی را ترجیح می دهند، اظهار می کنند که برای کشف دانش جدید، مداخله مستقیم در سازمان ها و استفاده از احساسات انسانی برای تفسیر پدیده سازمان امری لازم است.

مراحل کدگذاری مورد استفاده در پایان نامه های کیفی شامل کدگذاری باز بر مبنای مقولات استخراج شده از مطالعه مقدماتی مبانی نظری تحقیق، کدگذاری محوری وکدگذاری انتخابی می باشد.

گام پنجم: تجزیه، تحلیل وترکیب یافته های کیفی؛ در گام پنجم، پس از استخراج اطلاعات در گام قبلی بر اساس متد تحلیل محتوی به تجزیه، تحلیل و تفسیر یافته های کیفی حاوی مطالعات پیشین پرداخته تا تفسیری یکپارچه و نظام مندی با رویکردی نو ارائه شود(ساندلوساکی و باروساو ، 2007). به این ترتیب که تمامی کدهای شناسایی شده با توجه به مفاهیمی که دارند در قالاب دسته های با مفااهیم مشابه دسته بندی میشوند.

را با رویکرد تطبیقی را نشان می دهد:

گام ششم: کنترل کیفی یافته ها؛ در گام تجزیه و تحلیل منابع انتخاب شده بر اساس روش کدگذار ی و طبقه بندی اطلاعات با تکنیک تحلیل محتوی، همواره سعی بر بازبینی و کدگذاری مجدد داده های استخراج شده توسط افراد تیم پژوه داشته ایم. تمامی این فعالیات ها برای ارتقاء کیفیت یافته های پژوهش انجام شده است. یکی دیگر از ابزارهای اولی که برای اطمینان از روایی نظاری و عملای تحقیاق انجام گرفته اتخاذ شد، استفاده از نظر خبرگان است. نظر خبرگان با استفاده از تکنیک معادلات ساختاری صورت پذیرفته که در بخش بعدی به آنها اشاره شده است.

آزمون مدل پارادایمی با استفاده از روابط ساختاریافته خطی

در این مرحله به منظور ارزیابی مدل مفهومی تحقیق و همچنین اطمینان یافتن از وجود یا عدم وجود رابطه علی میان متغیرهای تحقیق و بررسی تناسب داده های مشاهده شده با مدل مفهومی تحقیق، مدل تحقیق با استفاده از مدل معادلات ساختاری نیز آزمون شدند.

روایی، پایایی و برازش مدل

جهت سنجش پایایی از آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی استفاده شده و جهت سنجش روایی از روایی همگرا استفاده شده و جهت سنجش برازش مدل از شاخص GOF استفاده شده است:

نتیجه گیری و پیشنهادها

ظهور پدیده زباله گردی می تواند سرمایه اجتماعی کلی یک محله یا شهر را کاهش دهد. ساکنان و مشاغل محلی رنج می برند و مشتریان بالقوه از این منطقه دوری می کنند. حتی زمانی که برای اهداف تولیدی استفاده می شود، افراد به حاشیه رانده شده و آنهایی که در گروه های اقلیت هستند ممکن است منابع سرمایه اجتماعی مشابهی با دیگران در جامعه نداشته باشند. در حالی که پیشرفت قابل توجهی در مطالعه پیامدها و آسیب های زباله گردی بر پیکره نظام سرمایه اجتماعی در کشورهای در حال توسعه حاصل شده است، چهار شکاف اساسی وجود دارد:

اول، عمق ناکافی محتوا. در مواجهه با مقیاس روزافزون تعداد زباله گردان، چگونگی شکلگیری موثر سرمایه شبکه اجتماعی آنها در تاب آوری کارگران، موضوعی حیاتی برای افزایش بیشتر تعاملات و تناسبات اجتماعی است. مطالعات قبلی عمدتا تاثیر سرمایه اجتماعی را از منظر سرریز دانش و یادگیری اجتماعی توضیح داده اند. با این حال، آنها توضیح نسبتا کامل و شرح مسیر مکانیسم تبدیل ارائه نکرده اند. سرمایه اجتماعی می تواند به کارگران کمک کند تا محدوده ارزش عاطفی جدیدی را باز کنند و بر ارزش آفرینی و سازگاری آنها در اجتماع تاثیر مثبت بگذارد و در نتیجه جامعه پذیری را ارتقا بخشد. علاوه بر این، اکثر نتایج تحقیق فاقد گفتگو با نظریه کلاسیک است که منجر به کمبود عمق تحلیل و یکپارچگی چارچوب نظری می شود. ثانیا سلسله مراتب تحلیلی مشخص نیست. نظریه ساخت معنا بیان می کند که سرمایه اجتماعی یا پیوندهای اجتماعی نهفته در زمینه های فرهنگی مختلف، منبع اصلی و ارزشمند معنای هویت برای افراد است (کاتل، 2021). این "احساس هویت" به آنها تجربیات عاطفی مثبت می دهد (گارگیولو و بناسی، 2010؛ وانگ و همکاران، 2022). با این حال، مطالعات کمی در مورد سرمایه اجتماعی بین کارگران ایران و افغان زباله گرد بر اساس بنیان های جامعه شناسی وجود دارد. مطالعات موجود سرمایه اجتماعی را در گروه های مختلف اجتماع را از هم متمایز نمی کند، که منجر به پراکندگی سطوح تحقیقاتی می شود و نتیجه گیری تحقیق به سختی در یک درک سیستماتیک ادغام می شود. ثالثا، دیدگاه نظری با ویژگی های موضوع تحقیق مطابقت ندارد. تحقیقات موجود سرمایه اجتماعی بین کارگران ایران و افغان زباله گرد بر اساس بنیان های جامعه شناسی را در تحلیل و مدل سازی در بر نمی گیرد، در اصل همچنان به عنوان یک دیدگاه عمومی در نظر گرفته می شود.

پیشنهادات:

پیشنهادات در راستای کنترل زباله گردی در مجموع در چهار الگو ارائه شده است:

الگوی اول: دیدگاه مبتنی بر حذف پیشایندها: طبیعتا هر پدیده ای از مجموعه پیشایندهای بسیاری تشکیل شده و همانند کوه یخ پدیده زباله گردی شامل مجموعه ای از عوامل می باشد که با دست به دست دادن این عوامل پدیده های اجتماعی همچون زباله گردی شکل می گیرد. با شناسایی و رفع این موانع و پیشایندها می شود بصورت زیرپوستی مشکل زباله گردی را از ریشه حل نمود. بیکاری یکی از مهمترین مسائل پیشروی زباله گردان بخصوص اتباع می باشد که دولت بایستی عوامل کنترل ورود و خروج اتباع بصورت هدفمند، زمینه های قانونی اشتغال آنها را نیز فراهم آورد. فقط و اعتیاد می تواند یکی از مهمترین انگیزاننده ها برای این پدیده باشد که بایستی درخور توجه مسئولان نظام قرار گیرد. بروز تورم و مشکلات معیشتی جزو یکی از مهمترین عوامل می باشد که بایستی در این خصوص چاره اندیشی گردد. از طرفی فرهنگ سازی در میان اتباع و عموم مردم در این خصوص بسیار مهم تلقی می شود.

الگوی دوم: دیدگیاه راهبردی و آینده پژوهانه: از این نظر بایستی مدیران و دست اندرکاران شهرداری ها در سطح شهر تهران تصمیمات راهبردی با محوریت اتخاذ سیاست های سازماندهی زباله گردی در فضای شهری با عواملی چون طراحی اپلیکیشن های مدیریت پسماند، تقویت زیرساختهای خدمات شهری و استفاده از سطل زباله هوشمند مشکلات ناشی از زباله گردی را در آینده تعدیل و یا محو کنند.

الگوی سوم: سیاست های حذفی و مقابله جویانه: یکی از ابعادی که در این زمینه معمولا نادیده گرفته می شود نبود قاعده های اجتماعی و قانونی در برخورد با این مشکل است. خلا های قانونی که می بایست در برخورد با این افراد در نظر گرفته شود؛ شکل گیری رانت و فساد و ورود مافیا به این حوزه نیز از نکاتی است که بایستی در این خصوص راهکارهایی اتخاذ و ارائه نمود.

الگوی چهارم: سیاست تحمل، انظباط بخشی و تقویت زیست زباله گردی: قطعا در دل هر تهدیدی یک فرصتی وجود دارد. زباله گردی در کنار اینکه می تواند پیامدهای منفی اجتماعی و بهداشتی بر پیکره جامعه وارد آورد اما در صورتیکه با تغییر نگاه و چشم انداز به این مقوله نگریست می توان فرصت هایی را بخصوص برای شهرداری ها در نظر گرفت. اساس زباله گردی در اصل کارا نبودن سیستم بازیافت سنتی زباله و مدیریت ناصحیح نیروها را نشان می دهد. می شود با استفاده از شناسایی زباله گردان و ارائه کارت به کودکان کار و نیز زباله گردها بخصوص تبعه ها به سیستمی کردن فعالیت زباله گردها پرداخت و از این طریق با به رسمیت شناختن اقتصاد زباله گردی در کشور علاوه بر اینکه این اقدام به کسب مزیت از طریق تفکیک زباله در محل توسط زباله گردان می گردد؛ از طریق در دسترس قرار دادن ایجاد زیرساخت های بهداشتی به آنان در در نظرگرفتن حقوق و مزایای درصدی به آنان اقدام به کنترل موانع بهداشتی گردد. این مهم علاوه بر اینکه مزایایی از لحاظ اقتصادی برای شهرداری ها به ارمغان می آورد می تواند به کاهش اثرات پیامدها در جنبه های فردی و اجتماعی کمک شایانی نماید. در این راستا تهیه طرح مطالعاتی تفصیلی در حوزه اقتصاد زباله گردی بومی شهر تهران اهمیت دوچندانی دارد.

در گرد آوری این مقاله از مراجع و منابع ذیل بهره گرفته شده است :

منابع فارسی

مقالات علمی پژوهشی

 احمدی، س. (1402). زمینه ها و پیامدهای زباله گردی: مطالعه درباره زباله گردی کودکان در شهر تهران و حومه. مجله مطالعات اجتماعی ایران.

 ایثاری، م.، و شجاعی زند، ع. (1399). سیاست های شهری و زیست غیررسمی زباله گردی در تهران. فصلنامه پژوهش های جامعه شناسی معاصر.

 چلاوه، م.، و احمدی، س. (1398). تحلیلی بر تاثیر سرمایه اجتماعی در مدیریت پسماند. مجله مدیریت شهری.

 داغستانی، م.، و همکاران. (1401). واسنجی رابطه سرمایه اجتماعی و احساس امنیت مهاجران افغان در فضاهای پیراکلانشهری. پژوهش های جغرافیای انسانی.

 زاهدی، م.، و همکاران. (1392). رابطه میزان سرمایه اجتماعی با احساس امنیت اجتماعی مهاجران افغان ساکن تهران. مطالعات جامعه شناختی.

 نارنجی، م.، و همکاران. (1401). بررسی عوامل موثر بر تغییرات پدیده زباله گردی در مشهد. فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات شهری.

کتاب ها و گزارش ها

 پوتنام، ر. (1395). بولینگ تک نفره: فروپاشی و احیای اجتماع آمریکایی. ترجمه: حسن چاوشیان. تهران: نشر نی.

 فیلد، ج. (1398). سرمایه اجتماعی. ترجمه: غلامرضا غفاری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

پایان نامه ها

 اکبری، م.، و همکاران. (1390). بررسی سرمایه اجتماعی مهاجرین افغانستانی در اصفهان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان.

منابع انگلیسی

مقالات علمی

 Azamdeen, M., et al. (2022). The impacts of COVID-19 on organized waste pickers in São Paulo. Waste Management, 150, 1-10.

 García-Guadilla, M. P., & Blauert, J. (2022). Informal waste pickers in Latin America: Persistent vulnerabilities and grassroots resilience. World Development, 158, 105968.

 Joyce, L., et al. (2022). Vulnerability, risks, and coping: A case study of female street waste pickers in South Africa. Habitat International, 120, 102502.

 Oluwajuyigbe, A. S., et al. (2021). A mixed-method approach to assessing vulnerability and quality of life among urban waste pickers in Nigeria. Sustainability, 13(5), 2456.

 Singh, P., et al. (2023). Urban informal economy and vulnerabilities of waste pickers: A case from Chandigarh, India. Journal of Cleaner Production, 382, 135245.

کتاب ها

 Bourdieu, P. (1986). The forms of capital. In J. G. Richardson (Ed.), Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education (pp. 241-258). New York: Greenwood.

 Putnam, R. D. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. New York: Simon & Schuster.

گزارش های سازمانی

 ILO (2021). The Informal Economy and Decent Work: A Policy Resource Guide. Geneva: International Labour Organization.

 World Bank (2020). Solid Waste Management and Social Inclusion of Waste Pickers: A Global Review. Washington, DC: World Bank Group