تفاوت فتوا و قضا

تفاوت بین قضا وفتوا چیست؟

الفرق الاول: القضاء انشاء حکم علی الافراد الشخصیه بالاحکام الشخصیه و الفتوی اخبار عن حکم ظاهر بالاحکام الکلیه.

الفرق الثانی: القضاء ینطوی علی الزام بالحکم الذی یصدره القاضی و الفتوی لا تنطوی علی ذلک الالزام.

الفرق الثالث: القضاء نافذ علی الجمیع و ان خالف اجتهاد من یصدر بحقه و الفتوی معتبره فی حق المقلدین له فقط.

الفرق الرابع: القضاء قد یصدر لتعیین الوظیفه الفعلیه فی مورد لرعایه المصلحه العامه و الفتوی خلافه.

الفرق الخامس: یصدر الحکم فی القضاء بعد ملاحظه القاضی لدعوی المدعی و طرق الاثبات القضائی و ما شاکل ذلک و تصدر الفتوی بعد مراجعه المفتی لمصادر الاستنباط.

1.قضا انشاء حکم بر افراد شخصی است به احکام شخصیه، به اشخاص کار دارد؛ ولی فتوا به اشخاص و افراد کار ندارد. فتوا خبر دادن از حکم خداست به احکام کلی و به موارد شخصیه کار ندارد؛ اگر چه افراد از این فتوا استفاده می کنند؛ اما خود فتوا خبر دادن از حکم الله است. مفتی و مجتهد حکم خدا را در موضوعی بیان می کند؛ مثلا: حکم خدا درباره نماز و روزه وجوب است، درباره قتل و فحاشی حرمت است. به افراد خاصی کار ندارد؛ ولی قاضی، موردی و شخصی بررسی می کند. به قاضی نمی گویند که نظر شما راجع به این مشکل پیش آمده چیست؟ آن را به مفتی و مجهتد می گویند. قاضی به مورد و شخص و جزئی کار دارد.

2.قضا مشتمل است بر ملزم کردن به حکمی که قاضی او را صادر کرده است ولی فتوا مشتمل بر آن الزام نیست. برای همین است که اگر کسی واجبی را ترک کرد او را شلاق نمی زنند مگر در بعضی از واجبات (مثل) روزه خواری علنی، اما اگر صرفا اطلاع داریم که در منزل روزه می خورد ولی علنی حرمت ماه رمضان را نمی شکند، اینجا او را تنها نصیحت می کنند و حکم خدا را به او می گویند. درباره نماز، شخص قاضی حکم نمی دهد، درست است واجب شرعی است اما الزامی برایش نمی آورد که بخواهد احکام قضا بر آن مترتب بشود.

3.قضا نافذ بر همه است اگر چه مخالف اجتهاد کسی باشد که این قضا درباره او صادر شده است. کسی که درباره او حکم صادر شده است نمی تواند بگوید حکمی که شما صادر کردید طبق فتوای من مردود است. قاضی می گوید من به فتوای شما کاری ندارم، من قاضی ام حکم صادر می کنم و لو مخالف فتوای شما باشد. ولی فتوا معتبر است در حق مقلدین آن مفتی فقط و درباره دیگران اعتبار ندارد. برای همین باید هر مقلدی ببیند که مجتهد او چه می گوید؟ مجتهد او جایز می داند یا حرام می داند. بله یک وقت می خواهد احتیاط بکند آن امر جدایی است و الا وظیفه اش این نیست که اخذ به فتوای مرجع تقلید دیگران کند.

4.قضا گاهی صادر می شود برای تعیین وظیفه در مورد خاصی؛ مثلا: می گویند آقای قاضی! اینجا خانه در مسیر جاده قرار گرفته است یا این مسجد در مسیر جاده قرار گرفته است و شهر دچار مشکل است، شما دراین باره حکم صادر کنید. در مورد خاص و شخصی حکم صادر می کند و مصلحت عامه را رعایت می کند. در فتوا این طور نیست که بخواهند تعیین وظیفه فعلیه در یک مورد خاص برای رعایت مصلحت عامه کند. در فتوا کار به این جنبه ندارند. حتی اگر بعضی از وکیلان مراجع تقلید و مراجع تقلید، متوجه شوند که پرونده ای هست که به فتوا کار ندارد و استفتاء کرده اند، می گویند این مورد شخصی است و کار به تشکیلات قضایی و حکومت دارد و اصلا جواب شما را نمی دهند

5.مسیر قضاوت و فتوا با هم فرق دارد. در قضا بعد از اینکه قاضی دعوای مدعی را ملاحظه می کند و به راه های اثبات قضایی و چیزهای دیگری که مربوط به صدور حکم می شود توجه می کند، حکم صادر می شود؛ ولی در فتوا بعد از مراجعه به مصادر استنباط فتوا صادر می شود. اصلا روش این دو با هم فرق دارد.

منابع:

1 - ریاض المسائل، ط ج، ج 9، ص 235.

2 - مفتاح الکرامه، ط ج، ج 10، ص 2.

3 - مستند الشیعه، ج 17، ص 15.

4 - کتاب القضاء، السید الگلبایگانی، ج 1، ص 12.

5 - مبانی تکمله المنهاج، مرحوم خوئی، ج 1، ص 6 – 9.

6 - تفصیل الشریعه مرحوم فاضل، کتاب القضاء، ص 12.

7 - اسس القضاء و الشهاده، مرحوم شیخ جواد تبریزی، ص 7 – 10.

8 - نظام القضاء و الشهاده، آیه الله سبحانی، ج 1، ص 14.

9 - مهذب الاحکام، ج 27، ص 7.