چند هشدار برای سیاست گذاران اقتصادی

چند هشدار برای سیاست گذاران اقتصادی
Warning for economic policymakers

1-سهم تحقیق و توسعهResearch & Development) )از تولید ناخالص داخلی

تحقیق و توسعه به مجموعه ای از فعالیت های نظام مند اطلاق می شود که سازمان ها با هدف خلق نوآوری، ارتقای محصولات و خدمات موجود، و بهینه سازی فرآیندهای تولیدی انجام می دهند. این فرآیند، که شامل سه مرحله اصلی تحقیقات پایه، تحقیقات کاربردی و توسعه فناوری است، درک عمیق تری از نیازهای بازار و پیشرفت های علمی را ممکن می سازد. از طریق R&D، شرکت ها نه تنها به مزیت رقابتی در عرصه های اقتصادی دست می یابند، بلکه با کاهش هزینه ها و افزایش کارایی، زمینه ورود به بازارهای جدید را نیز فراهم می کنند.

1- Research and development

📷

*ماخذ:Our World In Data.org

صنایع پیشرو و ضرورت سرمایه گذاری مستمر

اهمیت تحقیق و توسعه در صنایع فناوری محور مانند هوافضا، الکترونیک، داروسازی و فناوری اطلاعات به وضوح آشکار است. در این حوزه ها، بقا و پیشرفت بنگاه در گرو نوآوری پیوسته است. سرمایه گذاری در R&Dبه شرکت ها اجازه می دهد تا با کشف روش های تولیدی کارآمدتر و عرضه محصولات پیشرفته تر، جایگاه خود را در رقابت جهانی تثبیت کنند. این فرآیند، افزون بر تقویت اقتصاد ملی، تاثیرات ملموسی بر بهبود کیفیت زندگی جوامع دارد؛ از توسعه داروهای نجات بخش تا فناوری های سبز که بحران های محیط زیستی را کاهش می دهند.

تحقیق و توسعه با سه مکانیسم کلیدی، رشد اقتصادی را شتاب می بخشد:

۱. افزایش بهره وری: کشف روش های نوین تولید و توزیع، هزینه ها را کاهش داده و خروجی اقتصادی (GDP) را بهبود می بخشد.

۲. ارتقای کیفیت محصولات: نوآوری های ناشی از R&D، کالاها و خدمات را بهینه می کند و تقاضای مصرف کننده را تحریک می نماید.

۳. رقابت پذیری پایدار: اقتصادهایی که در R&Dسرمایه گذاری می کنند، با توسعه فناوری های انحصاری، جایگاهی برتر در بازارهای جهانی کسب می کنند.

تحقیق و توسعه، حلقه اتصال بین نوآوری و پیشرفت است. این فرآیند، هم زمان به رشد اقتصادی از طریق افزایش تولید ناخالص داخلی کمک می کند و هم با خلق فناوری های تحول آفرین، کیفیت زندگی را متحول می سازد. در جهانی که سرعت تغییرات فناورانه هر روز بیشتر می شود، سرمایه گذاری هدفمند در R&Dنه یک انتخاب، که یک ضرورت استراتژیک برای تضمین آینده ای پایدار و رقابتی است.

📷با توجه به آمار منتشر شده از سایت Our World In Data سهم تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی در سال 2019 برای کشور ایران تنها 0.8 درصد بوده است و همانطور که در نمودار قابل مشاهده است.این نسبت برای کشورهای همچون اسرائیل، کره جنوبی و... سهم بیشتری به خود اختصاص داده است.
با توجه به اینکه تولید ناخالص داخلی کشورهای مورد مشاهده به جز کشور پاکستان با میزان تولید ناخالص داخلی ایران اختلاف عددی زیادی دارد اما مشاهده می شود که سهم بیشتری از تولید ناخالص داخلی خود را به تحقیق و توسعه اختصاص داده اند.

2-Gross Domestic Product
سیاست گذاران اقتصادی موظفند با تدوین چارچوب های حمایتی و ایجاد زیرساخت های لازم، صنایع تولیدی اعم از دولتی و خصوصی را به سرمایه گذاری هدفمند در تحقیق و توسعه (R&D) ترغیب نمایند. این اقدام، با محوریت ارتقای فناوری های نوین و بهینه سازی فرآیندها، منجر به کاهش هزینه های تولید، افزایش کیفیت محصولات و رشد بهره وری خواهد شد. در نتیجه، رقابت پذیری بنگاه ها در بازارهای داخلی و جهانی تقویت شده و زنجیره ای از اثرات مثبت اقتصادی ازجمله رشد پایدار تولید ناخالص داخلی (GDP) شکل می گیرد. نهایتا، این چرخه مثبت با ایجاد اشتغال پایدار، توزیع عادلانه تر درآمدها و دسترسی جامعه به کالاها و خدمات باکیفیت، سطح رفاه عمومی را ارتقا خواهد داد.

در جدول زیر مقایسه مختصری بین چند کشور در سال ها 2019 تا 2021 انجام شده است.

کشور

2019 (%)

2020 (%)

2021(%)

کره جنوبی

4.6

4.8

4.9

چین

2.2

2.4

2.4

سنگاپور

1.9

2.2

-

ترکیه

1.3

1.4

1.4

امارات

1.3

1.5

1.5

تایلند

1.1

1.3

-

هنگ کنگ

0.9

1.0

1.0

ایران

0.8

-

-

هند

0.7

0.6

-

قطر

-

-

0.7

عربستان سعودی

-

0.5

0.4

*اعداد درصد از تولید ناخالص داخلی می باشند.
*ماخذ:Our World In Data.org

2-تغییرات نرخ باروری زنان در ایران

نرخ باروری برای زنان معیاری است که تعداد متوسط فرزندانی را که یک زن در طول دوران باروری خود (معمولا از حدود سن 15 تا 49 سالگی) به دنیا می آورد، اندازه گیری می کند. این شاخص به عنوان یک عامل کلیدی در تحلیل جمعیتی و برنامه ریزی های اجتماعی و اقتصادی در نظر گرفته می شود. نرخ باروری تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله وضعیت اجتماعی و اقتصادی، دسترسی به خدمات بهداشتی و آموزشی، و فرهنگ و ارزش های جامعه قرار دارد.

نرخ باروری کل (Total Fertility Rate)، میزان زاد و ولد لازم برای حفظ تعادل جمعیتی را منعکس می کند. برای این که جمعیتی بدون مهاجرت مشابه رشد یا کاهش نکند، این نرخ معمولا حدود 2.1 فرزند به ازای هر زن در نظر گرفته می شود که به عنوان "نرخ جایگزینی" شناخته می شود. در بسیاری از کشورها، این نرخ در دهه های اخیر کاهش یافته است که بخشی از آن به دلیل تغییر در الگوهای سبک زندگی، افزایش اشتغال زنان و دسترسی به روش های پیشگیری از بارداری است.

در کشورهای مختلف، تفاوت های بزرگی در نرخ باروری مشاهده می شود و سیاست های مختلفی نیز برای مدیریت این نرخ اجرامی شود تا هم به نیازهای جمعیت رو به رشد پاسخ دهد و هم به چالش های کمبود نیروی کار یا پیری جمعیت پرداخته شود.

📷

ماخذ: Gapminder.org

همانطور که در نمودار مشاهده می شود نرخ باروری در ایران از عدد 7.38 فرزند به ازای هر زن در سال 1959 در حال حاضر به عدد 1.7 فرزند به ازای هر زن (درسال 2023) رسیده است.البته این تغییر وضعیت در برخی از کشورهای دیگر هم به چشم می خورد اما مقدار کاهش این عدد برای کشور ما بسیار زیاد و قابل توجه بوده است.

برنامه کنترل جمعیت

برنامه کنترل جمعیت به هنری کسینجر، وزیر امور خارجه سابق ایالات متحده، به عنوان یکی از توصیه کنندگان اصلی سیاست های جمعیتی ایالات متحده در دهه ۱۹۷۰ نسبت داده می شود. که به اصلاحیه گزارش امنیت ملی مطالعه یادداشت ۲۰۰ شناخته می شود.
این سند در سال ۱۹۷۴ تهیه شد و امنیت ملی ایالات متحده را در مواجهه با رشد سریع جمعیت جهانی تحلیل کرد. نگرانی های اصلی این سند عبارت بودند از اینکه رشد سریع جمعیت جهانی می تواند تقاضا برای منابع طبیعی را افزایش داده و تنش های بین المللی و مهاجرت های ناشی از بحران های اقتصادی و زیست محیطی را تشدید کند.
یکی از پیشنهادات این سند، ارتقاء سیاست های کنترل جمعیت از طریق آموزش و دسترسی بیشتر به ابزارهای پیش گیری از بارداری در کشورهای در حال توسعه بود. استدلال اصلی این بود که کاهش رشد جمعیت در این کشورها می تواند به کاهش فشار بر منابع جهانی و افزایش ثبات بین المللی کمک کند.

مقام معظم رهبری همواره توجه سیاست گذاران را به موضوعات و سیاست های جمعیتی سوق داده اند که این نشان دهنده اهمیت فراوان این موضوع می باشد.
همانطور که اشاره شد فرزندآوری مستلزم وجود شرایط و امکانات اقتصادی می باشد که پیشنهاد می شود سیاست گذاران اقتصادی و اجتماعی به این موضوع دقت لازم را داشته باشند.

3-بررسی سهم جمعیت زنان

📷سهم جمعیت زنان از کل جمعیت به نسبت تعداد زنان به کل جمعیت یک کشور یا منطقه اشاره دارد. این سهم معمولا به صورت درصد بیان می شود. به طور کلی، در بسیاری از جوامع، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، سهم زنان معمولا حدود ۴۸ تا ۵۲ درصد از کل جمعیت را تشکیل می دهد. در برخی کشورها، به ویژه به علت عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، ممکن است این نسبت متفاوت باشد.

فرمول محاسبه نسبت جنسیتی:
📷

نسبت جنسیتی می تواند به ما کمک کند تا وضعیت اجتماعی و فرهنگی یک جامعه را بهتر درک کنیم. گاهی از نسبت جنسیتی می تواند به سیاست گذاران کمک کند تا برنامه های بهتری برای تقویت برابری جنسیتی و توسعه پایدار جامعه طراحی کنند. این نسبت می تواند تغییرات در روندهای جمعیتی و تاثیرات آن بر توسعه را نشان دهد. نسبت جنسیتی یک ابزار مهم در علوم اجتماعی و جمعیت شناسی برای تحلیل و درک بهتر ساختار اجتماعی است.

با توجه به آمار های ثبت شده در سایت های بین المللی در حال حاضر کشورهای چین، هند، آذربایجان، پاکستان، عربستان سعودی نسبت جمعیت زنان به کل جمعیت زیر 50% می باشد. به تعبیری دیگر جمعیت مردان بیش از جمعیت زنان می باشد.


اما در کشورهایی مانند روسیه، اوکراین، لتونی، لیتوانی و یونان نسبت جمعیت زنان به کل جمعیت بیش از 50% می باشد به این معنا که تعداد زنان در این کشورها بیشتر از مردان می باشد.

در جدول زیر روند رشد اقتصادی کشورهای فوق الذکر از سال 2020 الی 2023.(پیش بینی های سایت ourworldindata تا سال 2029 آورده شده است).
هدف از بررسی نرخ رشد اقتصادی کشورهای زیر یافتن ارتباط بین نسبت جنسیتی و نرخ رشد اقتصادی می باشد.

کشورهایی

کشور

2020

2021

2022

2023

2024

2025

2027

2029

با جمعیت

چین

2.2

8.4

3

5.3

4.8

4.5

3.6

3.3

بیشتر

هند

-5.8

9.7

7

8.2

7

6.5

6.5

6.5

مردان

آذربایجان

-4.2

5.6

4.7

1.1

3.2

2.5

2.4

2.4

پاکستان

-0.9

5.8

6.2

-0.2

2.4

3.2

4.1

4.5

عربستان

-3.6

5.1

7.5

-0.8

1.5

4.6

3.6

3.5

کشورهای

روسیه

-2.7

5.9

-1.2

3.6

3.6

1.3

1.2

1.2

باجمعیت

اوکراین

-3.8

3.4

-28.8

5.3

3

2.5

4.5

4.2

بیشتر

لتونی

-3.5

6.7

3

-0.3

1.2

2.3

2.5

2.5

زنان

لیتوانی

0.1

6.2

2.4

-0.3

2.4

2.6

2.2

2.2

یونان

-9.3

8.4

5.6

2

2.3

2

1.5

1.3

*اعداد به درصد می باشد.📷📷

با توجه به اطلاعات داده شده از سایت ourworldindataاستدلال می گردد که پس از پشت سر گذاشتن همه گیری پاندمی کرونا و جنگ روسیه و اوکراین که در این دوران نرخ رشد اقتصادی تحت تاثیر عوامل متعدد و بیرونی بوده است، باتوجه به پیش بینی ها از سال 2024 به بعد کشورهایی از جمله چین، هند، عربستان و...که جمعیت مردان درآنها بیشتر می باشد شاهد نرخ رشد اقتصادی بالاتری خواهند بود.

درباره ایران

همانطور که در نمودار مشاهده می شود درصد جمعیت زنان نسبت به کل جمعیت در کشور ما چند سالی می شود که رو به افزایش می باشد.
از طرفی این نسبت در کشورهایی مانند اسرائیل و ایالات متحده آمریکا چند دهه می شود که رو به افول می باشد. با توجه به تفسیر ارائه شده راجع به کشورهایی همچون چین و هند با دارا بودن نسبت بیشتر جمعیت مرد و کشورهایی مانند روسیه و اوکراین با دارا بودن نسبت بیشتر جمعیت زن، برای یک کشور درحال توسعه مانند کشور ما لازم است با استفاده از علوم روز دنیا سیاست گذاری های جمعیتی با تمرکز بر بهبود ترکیب جنسیتی در دراز مدت صورت گیرد.
علاوه بر تاثیرات اقتصادی که ذکر شد فزونی گرفتن جمعیت زنان بر جمعیت مردان می تواند برای هر جامعه ای پیامد های اجتماعی خاص خود را داشته باشد.
سیاست گذاران این حوزه می بایست افق دید خود را بلند مدت قرار دهند تا با تدابیر مناسب و چند وجهی بتوانند آینده بهتری را برای کشور رقم بزنند.

منبع

1- ourworldindata.org

2- www.gapminder.org