شدت ادراک و حس مشترک

[سید جلال الدین آشتیانی]

بعضی از افراد انسان در حالت بیداری اموری را که وجود خارجی ندارند ادراک می نمایند، آنست که نفس گاهی حقایقی را در غیب عالم ادراک می نماید و چون ادراک قوی است مدرک غیبی در حفظ باقی می ماند، گاهی ادراک در مقام قبول ضعیف است و متخیله بر آن مستولی می شود و حس مشترک صورت را ثبت خواهد نمود و صورت در حس مشترک منطبع می شود و به قوه ابصار نیز سرایت می نماید، ولی بمذاق تحقیق محسوس بالذات و معلوم در صقع نفس صورت خارجی نمی باشد، بلکه محسوس صورت موجود در حس مشترک است، چه صورت از خارج موجود در حس مشترک گردد و یا از قوه عاقله بخیال و از خیال بحس مشترک وارد شود و حصول صورت در حس مشترک اعم از داخل و خارج یک نوع ابصار است اگر چه چشم بسته باشد و یا در محیط تاریکی بسر برد. از همین قبیل است آنچه را که مریض از صور مشاهده مینماید و همچنین خائف در مقام اشتداد خوف و ضعف نفس صوری را در حس مشترک خود شهود می نماید. (1)

***

[مولانا]

وین عجب ظن است در تو ای مهین - که نمیپرد به بستان یقین

هر گمان تشنهی یقین است ای پسر - میزند اندر تزاید بال و پر

چون رسد در علم پس بر پا شود - مر یقین را علم او بویا شود

ز انکه هست اندر طریق مفتتن - علم کمتر از یقین و فوق ظن

علم جویای یقین باشد بدان - و آن یقین جویای دید است و عیان (2)

***

[یزدانپناه عسکری]

تغییر شدت ادراک انسان تحت تاثیر: ترس، تب، گرسنگی، خستگی، مواد مخدر ... و دریافت صوری دیگر در حس مشترک.

________________

1 – سید جلال الدین آشتیانی، شرح مقدمه قیصری، انتشارات امیر کبیر - تهران، چاپ: سوم، 1370. ص 505

2 - مولانا جلال الدین محمد بلخی(مولوی)، مثنوی معنوی، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی - تهران، چاپ: اول، 1373. ص 463