حقوق متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی

مقدمه
مرحله تحقیقات مقدماتی، نخستین و یکی از مهم ترین مراحل فرایند کیفری است که نقش تعیین کننده ای در سرنوشت یک پرونده دارد. در این مرحله، نهادهای قضایی با جمع آوری دلایل و شواهد به دنبال کشف حقیقت هستند. با این حال، رعایت حقوق متهم در این مرحله، به عنوان یکی از اصول بنیادین دادرسی عادلانه، امری ضروری است. توجه به این حقوق نه تنها مانع بروز تخلفات قضایی می شود، بلکه مشروعیت تصمیمات قضایی را تضمین می نماید.

۱. اصل برائت
یکی از مهم ترین حقوق متهم، برخورداری از اصل برائت است. اصل برائت بدین معناست که فرد تا زمان اثبات جرم در دادگاه صالح، بی گناه تلقی می شود. در مرحله تحقیقات مقدماتی، این اصل باید همواره رعایت شود و نباید با متهم همانند مجرم رفتار شود. پوشیدن لباس زندان، استفاده از دستبند در جلسات بازجویی، و اطلاع رسانی عمومی درباره اتهام می تواند اصل برائت را نقض کند.

۲. حق سکوت
حق سکوت یکی دیگر از حقوق مسلم متهم است. هیچ متهمی را نمی توان وادار به اقرار علیه خود کرد. حتی در برخی نظام های حقوقی، بازجویان موظف اند پیش از شروع بازجویی، متهم را از حق سکوت آگاه کنند. این حق تضمینی برای جلوگیری از اعمال فشار و شکنجه در روند تحقیقات است.

۳. حق برخورداری از وکیل
مطابق اصول دادرسی عادلانه، متهم باید از ابتدا و به ویژه در مرحله تحقیقات مقدماتی، از حق برخورداری از وکیل بهره مند باشد. وکیل می تواند ضمن حضور در جلسات بازجویی، از اقدامات خلاف قانون جلوگیری کرده و از حقوق موکل خود دفاع کند. در برخی کشورها، عدم حضور وکیل در بازجویی می تواند موجب بی اعتباری آن شود.

۴. حق اطلاع از اتهام
هر متهمی حق دارد به صورت شفاف از اتهامی که به او وارد شده، مطلع شود. این اطلاع رسانی باید به زبانی صورت گیرد که برای متهم قابل درک باشد. آگاهی از اتهام، زمینه دفاع موثر را برای متهم فراهم می سازد.

۵. ممنوعیت شکنجه و رفتار غیرانسانی
در مرحله تحقیقات مقدماتی، متهم باید از امنیت جسمی و روانی برخوردار باشد. هرگونه شکنجه، تهدید، تحقیر یا رفتار غیرانسانی با متهم نه تنها خلاف اصول حقوق بشر است، بلکه می تواند روند تحقیقات را مخدوش و ناعادلانه سازد.

۶. حق اعتراض به قرارهای صادره
در این مرحله، ممکن است قرارهایی چون بازداشت موقت، وثیقه، یا ممنوع الخروجی برای متهم صادر شود. متهم حق دارد به این قرارها اعتراض کرده و خواهان بازنگری آن ها در مرجع بالاتر شود. این امکان، نوعی نظارت قضایی بر عملکرد بازپرس و ضابطان است.

نتیجه گیری
رعایت حقوق متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی، لازمه تحقق دادرسی منصفانه و حفظ کرامت انسانی است. نهادهای قضایی و ضابطان باید همواره به اصول حقوقی و اخلاقی پایبند باشند تا از تبدیل شدن فرآیند دادرسی به ابزاری برای ظلم و بی عدالتی جلوگیری شود. تقویت فرهنگ حقوقی و آموزش ماموران و بازپرس ها در این زمینه، می تواند گامی مهم در جهت احترام به حقوق متهمان می باشد.