مالیات بر عایدی سرمایه؛ پیش زمینه ها، چالش ها و نقش آن در هدایت نقدینگی به سمت تولید

چکیده:

در شرایطی که اقتصاد ایران با معضل رشد فعالیت های غیرمولد و نوسانات بازار دارایی ها مواجه است، مالیات بر عایدی سرمایه (CGT) به عنوان ابزاری برای مهار سوداگری و جهت دهی به منابع مالی، از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است. این مقاله با رویکردی تحلیلی به بررسی پیش زمینه های قانونی، نهادی و فرهنگی اجرای CGT در ایران پرداخته، چالش های اجرایی آن را واکاوی کرده و نقش آن را در هدایت نقدینگی به سمت تولید تبیین می نماید. یافته ها نشان می دهد که اجرای موفق این مالیات مستلزم برنامه ریزی دقیق، شفاف سازی اقتصادی، ارتقاء فرهنگ مالیاتی و هماهنگی سیاست های مکمل است.

واژگان کلیدی: مالیات بر عایدی سرمایه، سیاست مالی، فعالیت غیرمولد، تولید، هدایت نقدینگی، اقتصاد ایران

1. مقدمه

در دهه های اخیر، بخش عمده ای از سرمایه ها و نقدینگی در اقتصاد ایران به سمت بازارهای غیرمولد مانند زمین، مسکن، ارز و طلا سوق یافته اند. این پدیده موجب کاهش سرمایه گذاری در بخش های تولیدی، تشدید نابرابری، افزایش تقاضای سفته بازانه و نوسانات قیمتی شده است (حسینی و همکاران، 1399). در چنین بستری، سیاست گذاران به دنبال ابزارهایی برای مهار فعالیت های غیرمولد و هدایت منابع مالی به سوی تولید هستند. مالیات بر عایدی سرمایه (CGT) یکی از ابزارهای اثربخش در این راستاست که در بسیاری از کشورهای پیشرفته نیز اجرا شده است (OECD, 2021).

هدف این مقاله، بررسی پیش زمینه های مورد نیاز، چالش ها و نقش مالیات بر عایدی سرمایه در تقویت بخش تولید و ثبات اقتصادی در ایران است.

2. مبانی نظری و تجربه بین المللی CGTمالیات بر عایدی سرمایه، نوعی مالیات است که بر سود حاصل از فروش دارایی هایی نظیر زمین، مسکن، سهام، طلا، ارز و خودرو وضع می شود. هدف اصلی از اجرای این مالیات، مهار انگیزه های سوداگری و دستیابی به عدالت مالیاتی است (Stiglitz, 2015).

در سطح جهانی، کشورهایی مانند آلمان، انگلستان، ایالات متحده، مالزی و ترکیه CGT را با سازوکارهای متفاوت اجرا کرده اند. برای مثال:

• در انگلستان، CGT بر سود حاصل از فروش دارایی ها با نرخ پلکانی اعمال می شود (HMRC, 2023).
• در مالزی، CGT با هدف مهار سوداگری زمین طراحی شده و تاثیر مثبتی در کنترل قیمت ها داشته است (IMF, 2020).

3. ضرورت و پیش زمینه اجرای CGT در ایراناجرای CGT در ایران مستلزم فراهم بودن بسترهای چندگانه ای است:

3-1. زیرساخت قانونی: تصویب و اصلاح قوانین مرتبط مانند قانون مالیات های مستقیم و قوانین پشتیبان در برنامه های توسعه.

3-2. نظام اطلاعاتی و شفافیت: ضرورت وجود سامانه های یکپارچه املاک، خودرو، معاملات ارزی و بانکی برای رصد دقیق دارایی ها و عایدی ها (سازمان امور مالیاتی کشور، 1402).

3-3. فرهنگ مالیاتی: پایین بودن سطح پذیرش عمومی نسبت به مالیات های نوین، که نیازمند آموزش، اقناع عمومی و اعتمادسازی است (صادقی و بیات، 1400).

3-4. هماهنگی نهادی: همکاری موثر میان وزارت اقتصاد، بانک مرکزی، سازمان ثبت اسناد و سامانه های معاملات.

4. چالش های اجرایی مالیات بر عایدی سرمایه

4-1. فرار مالیاتی و اقتصاد غیررسمی: وجود فعالیت های گسترده در اقتصاد زیرزمینی اجرای دقیق CGT را دشوار می سازد.

4-2. ضعف در تبادل اطلاعات بین نهادها: عدم یکپارچگی داده های معاملات، املاک و درآمدها.

4-3. مقاومت های اجتماعی و سیاسی: تقابل ذی نفعان و گروه های ذی نفوذ با اصلاحات مالیاتی.

4-4. احتمال رکود در بازارها: اجرای سریع و بی برنامه CGT می تواند موجب کاهش معاملات و رکود در برخی بازارهای هدف شود، مگر با اتخاذ سیاست های مکمل تولیدی.

5. نقش CGT در هدایت نقدینگی به سمت تولیدCGT می تواند با کاهش بازدهی فعالیت های غیرمولد، سرمایه ها را به سمت فعالیت های تولیدی سوق دهد. این امر نیازمند اقدامات مکمل است:

• اعطای مشوق های مالیاتی به تولیدکنندگان؛
• تسهیلات بانکی هدفمند؛
• اصلاح نرخ سود بانکی و سیاست های ارزی؛
• اعتمادسازی برای سرمایه گذاران مولد.

مطالعات نشان داده اند که در صورت طراحی صحیح، CGT می تواند سرمایه گذاری مولد را تا 15 درصد افزایش دهد (World Bank, 2022).

6. پیشنهادهای سیاستی

• اجرای تدریجی و فازبندی شده CGT برای جلوگیری از شوک اقتصادی؛
• تقویت زیرساخت داده ها و اتصال سامانه های اطلاعاتی بین نهادی؛
• شفاف سازی، آموزش عمومی و جلب مشارکت مردم؛
• هماهنگی CGT با سایر سیاست های مالی و پولی کشور؛
• تدوین بسته های حمایتی برای سرمایه گذاری در بخش مولد.
• 
  

نتیجه گیری

مالیات بر عایدی سرمایه، اگر با برنامه ریزی دقیق، در بستر قانونی-نهادی مناسب و همراه با مشوق های تولیدی اجرا شود، می تواند نقش مهمی در کاهش سفته بازی، تحقق عدالت مالیاتی و هدایت نقدینگی به سمت تولید ایفا کند. اجرای این سیاست، نیازمند هم راستایی دستگاه های اجرایی، شفافیت اطلاعاتی و فرهنگ سازی اجتماعی است.

منابع:

• حسینی، م.، محمدی، س. و خانی، ن. (1399). بررسی اثر مالیات بر عایدی سرمایه در کاهش سوداگری در بازار مسکن. فصلنامه اقتصاد مالیاتی ایران.
• صادقی، ع. و بیات، ف. (1400). تحلیل زمینه های فرهنگی اجرای مالیات های نوین در ایران. فصلنامه مالیات.
• سازمان امور مالیاتی کشور. (1402). گزارش اجرای پایلوت CGT در تهران.
• OECD (2021). "Taxation of Capital Gains: Global Practices and Impacts."
• IMF (2020). "Malaysia: Technical Assistance Report – Capital Gains Tax Design."
• Stiglitz, J. (2015). "The Great Divide: Unequal Societies and What We Can Do About Them."
• World Bank (2022). "Fiscal Tools for Sustainable Growth: Capital Gains Taxation."
• HMRC (2023). "Capital Gains Tax Overview." UK Government.