نقش زنان در شکل گیری و توسعه حقوق بین الملل: از حاشیه به مرکز

حقوق بین الملل به عنوان نظامی که روابط بین دولت ها و بازیگران فراملی را تنظیم می کند، همواره تحت تاثیر قدرت های سیاسی و اجتماعی بوده است و از آن جاییکه به لحاظ تاریخی، بیشتر قدرت سیاسی و اجتماعی همواره در دستان مردان بوده و اندکی از آن به زنان اختصاص داشته است، مردانه بودن ساختار کلی آن فزونی داشته ولیکن به معنای عدم مشارکت زنان در شکل گیری و توسعه حقوق بین الملل نمی باشد. به بیان دیگر هرچند که زنان به عنوان نیمی از جوامع بشری به دلیل ساختارهای مردسالارانه، برای قرن ها از مشارکت مستقیم در تدوین این قواعد محروم بودند ولیکن زنان با مدنظر قراردادن تاریخ معاصر و افزایش حضور زنان در عرصه سیاست، ولو با شیبی ملایم ولی متداوم از اواخر قرن نوزدهم به بعد و با ظهور جنبش های فمینیستی و مبارزات حقوق بشری، نه تنها به بازیگران فعال این عرصه تبدیل شدند بلکه در برخی موارد، زنان به عنوان پیشگامان تحولات بنیادین در حقوق بین الملل به شمار می روند. از آن جمله می توان به:

- نقش زنان به عنوان پیشگامان حقوق بشر و صلح بین المللی در جنبش های صلح طلبانه و ممنوعیت جنگ.

- نقش زنان در تدوین اعلامیه جهانی حقوق بشر – ۱۹۴۸.

- نقش زنان در شکل گیری کنوانسیون های بین المللی از جمله کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنانCEDAW -۱۹۷۹. (این سند به منشور حقوق زنان معروف است و نتیجه دهه ها مبارزه فمینیست ها و حقوقدانان زن بوده است.)

- نقش زنان در کنوانسیون استانبول-۲۰۱۱ و مبارزه با خشونت جنسیتی. (این کنوانسیون اولین سند بین المللی است که خشونت خانگی، آزار جنسی و ازدواج اجباری را به عنوان نقض حقوق بشر محکوم می کند و کشورهایی مانند ترکیه -که نام استانبول از آن گرفته شده- و بسیاری از دولت های اروپایی، تحت فشار سازمان های زنان آن را امضا کردند.)

- تاسیس اتحادیه بین المللی زنان برای صلح و آزادی (WILPF) پس از جنگ جهانی اول. (زنان در این اتحادیه، خواستار خلع سلاح، حل مسالمت آمیز اختلافات و حمایت از حقوق زنان در عرصه بین المللی شدند.)

- و قطعنامه ۱۳۲۵ شورای امنیت در سال۲۰۰۰ در رابطه با نقش زنان در صلح و امنیت اشاره کرد. (این قطعنامه تاریخی برای اولین بار خواستار مشارکت زنان در مذاکرات صلح، بازسازی پس از جنگ و پیشگیری از درگیری ها شد و زنان امروزه در مذاکرات صلح سودان جنوبی، کلمبیا و افغانستان حضور فعال دارند، اگرچه هنوز با مقاومت های سیاسی برای این حضور روبه رو هستند.)

از جمله زنانی که در این عرصه ها حضور داشته و موثر بوده اند، می توان به:

- برتا سوتنر(Bertha von Suttner)، نویسنده کتاب «سلاح های خود را زمین بگذارید!» (۱۸۸۹)، به عنوان اولین زنی که جایزه صلح نوبل (۱۹۰۵) را دریافت کرد و در شکل گیری کنفرانس های صلح لاهه (۱۸۹۹ و ۱۹۰۷) به منظور محدود کردن جنگ، نقش داشته است.

- النور روزولت(Eleanor Roosevelt)، به عنوان رئیس کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل که نقشی کلیدی در نگارش و تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر ایفا کرد و اصرار داشت که حقوق زنان به صورت صریح در این سند گنجانده شود.

- هانسا مهتا(Hansa Mehta) از هند و مینرو برناردینو(Minerva Bernardino) از جمهوری دومینیکن که در تهیه پیش نویس اعلامیه جهانی حقوق بشر (1948) حضور داشتند و مهتا پیشنهاد داد که به جای عبارت "تمام مردان آزاد به دنیا می آیند"از"تمام انسان ها آزاد به دنیا می آیند" استفاده شود تا برابری جنسیتی در حقوق بشر تضمین گردد.

- شارلوت بانچ (Charlotte Bunch) و دیگر فعالان، با تاکید بر اینکه"حقوق زنان، حقوق بشر است"، باعث شدند خشونت علیه زنان به عنوان یک مسئله بین المللی شناخته شود؛ اشاره کرد.

زنان در نهادهای قضایی بین المللی نیز نقش ماندگاری داشته اند و از آن جمله می توان به:

- روزالین هیگینز(Rosalyn Higgins) اولین رئیس زن دیوان بین المللی دادگستری (ICJ) (۲۰۰۶-۲۰۰۹) که در پرونده های مهمی مانند جنگ بوسنی و مسئله هسته ای ایران نظر مشورتی داد.

- فاتو بنسودا(Fatou Bensouda)، دادستان سابق دیوان کیفری بین المللی(ICC)که پرونده های مهمی مانند جنایات جنسی در کنگو و استفاده از کودکان سرباز را پیگیری کرد.

- ناوانتم پیلای (Navi Pillay)، رئیس سابق دیوان کیفری بین المللی (ICC)که در توسعه حقوق بین الملل کیفری تاثیرگذار بود؛ اشاره کرد.

با تمام این اوصاف، برای آینده نقش زنان در حقوق بین الملل با وجود پیشرفت ها؛ هنوز هم سقف شیشه ای در برخی عرصه ها وجود دارد که از آن جمله می توان به این موارد اشاره کرد:

- حضور اندک زنان در مذاکرات صلح به نحوی که تنها در حدود 23درصد از مذاکره کنندگان صلح را زنان تشکیل می دهند.

- عدم تصویب کنوانسیون رفع هرگونه تبعیض علیه زنان(CEDAW)از سوی برخی از کشورها مانند ایران و سودان.. در حالیکه این کنوانسیون مهمترین معاهده ملل متحد در خصوص تبعیض جنسیتی می باشد.

- خشونت جنسی به عنوان سلاح جنگ که همچنان در درگیری هایی مانند سوریه و اوکراین استفاده می شود.

و سوال آخر: آیا حقوق بین الملل بدون زنان شکل می گرفت؟

پاسخ این است که اگر چه مردان در تدوین اولیه حقوق بین الملل غالب بوده اند اما زنان با مبارزات خود، مفاهیمی مانند حقوق بشر، برابری جنسیتی و صلح طلبی را وارد این نظام کردند و امروزه حضور زنان در نهادهای بین المللی نه تنها یک ضرورت اخلاقی، بلکه شرط تحقق عدالت جهانی است و آینده حقوق بین الملل بدون افزایش حضور زنان و شنیدن صدای آنان در این عرصه، ناقص خواهد بود. به نحوی که پرسش معاصر این است که: اگر زنان در قرن نوزدهم به اندازه امروز قدرت داشتند، آیا جنگ جهانی اول و دوم اتفاق می افتاد؟؟ و پاسخ شایسته این است که این حضور را باید قدر دانست و زنان را نه تنها به عنوان رقیب که بلکه باید به عنوان شریکی موثر در عرصه حقوق بین الملل برای نیل به هدف حفظ صلح، ترویج عدالت و احترام به حقوق بشر نگاه کرد.